Badania jakościowe (metody jakościowe) – stosowane są w sytuacji gdy badacza interesuje pogłębiona wiedza na jakiś temat i dotarcie do sedna problemu, kiedy niekonieczna jest reprezentatywność wyników, lecz raczej poznanie istoty zjawiska. Ze względu na koszty i czas badania jakościowe przeprowadza się na mniejszej ilości przypadków niż ilościowe.

Badania jakościowe mają na celu przyjrzenie się „światu zewnętrznemu” (rzeczywistości badanej w jej naturalnym otoczeniu), a także opis, interpretację i wyjaśnianie zjawisk społecznych z perspektywy wewnętrznej na wiele rozmaitych sposobów (Flick 2011: 13):

• analizując doświadczenia jednostek i grup. Mogą one być związane z indywidualnymi biografiami czy zawodową praktyką życiową. Można do nich dotrzeć badając wiedzę potoczną i opowieści z pierwszej lub drugiej ręki;
• analizując interakcje i akty komunikacji w czasie ich trwania. Można tego dokonać przez obserwację lub nagranie aktów interakcji i komunikacji, a następnie analizę materiału;
• analizując dokumenty (teksty, obrazy, filmy albo muzykę) lub podobne ślady ludzkich doświadczeń i interakcji.

Zastosowanie badań jakościowych prowadzi do zebrania danych jakościowych (rozróżnienie danych jakościowych i ilościowych zasadniczo pokrywa się z rozróżnieniem danych liczbowych i nieliczbowych) (Babbie 2007: 48-49). W skład danych jakościowych można zaliczyć w zasadzie dowolny zapis komunikacji międzyludzkiej (w formie pisemnej, audio, wideo). Najpopularniejszą formą danych jest jednak tekst (również dane audio czy wideo transkrybuje się przed analizą). Danymi jakościowymi mogą być (Gibbs 2011: 21-22):

• wywiady indywidualne i fokusowe oraz ich transkrypcje,
• etnograficzna obserwacja uczestnicząca,
• e-maile,
• strony internetowe,
• reklamy: drukowane, telewizyjne, filmowe,
• nagrania wideo programów telewizyjnych,
• dzienniki wideo,
• nagrania wideo wywiadów i fokusów,
• różne dokumenty, książki, czasopisma,
• pamiętniki,
• zapisy grupowych dyskusji na czatach,
• internetowe archiwa prasowe,
• fotografie,
• filmy,
• domowe nagrania wideo,
• nagrania wideo sesji laboratoryjnych.

Jak wskazuje David Silverman (2010: 28) badania jakościowe są dla wielu badaczy atrakcyjniejsze niż ilościowe, ponieważ zawierają w sobie obietnicę zmarginalizowania technik statystycznych. Jednak należy pamiętać, że to problem badawczy wyznacza najodpowiedniejszą metodę. Jeżeli chcesz zbadać preferencje wyborcze to najwłaściwszy może być sondaż społeczny, czyli jedna z metod badań ilościowych. Natomiast gdy interesują Cię codzienne zachowania ludzi, historie z życia, wtedy najodpowiedniejsze będą metody jakościowe.

Samo słowo „jakościowe” oznacza „(…) koncentrację na cechach obiektów oraz na procesach i znaczeniach, które nie są weryfikowalne eksperymentalnie lub kwantyfikowalne (jeżeli w ogóle są one mierzalne) w kategoriach ilości, wielkości, intensywności lub częstości. Badacze jakościowi kładą nacisk na społecznie konstruowaną naturę rzeczywistości, na bliskie stosunki między badaczem a przedmiotem badań, na sytuacyjne ograniczenia wpływające na badanie. Tacy badacze podkreślają naturalne uwikłanie badań w wartości. Poszukują odpowiedzi na pytania o to, jak jest tworzone społeczne doświadczenie i nadawane mu znaczenie. Badania ilościowe, przeciwnie, kładą nacisk na pomiar i analizę związków przyczynowych między zmiennymi, a nie na procesy. Orędownicy takich badań twierdzą, że ich praca nie jest uwikłana w wartości” (Denzin, Lincoln 2009. 34).

Można spróbować wskazać kilka cech wspólnych wszystkich metod badań jakościowych (Flick 2011: 13-14):

• badacze jakościowi dążą do uchwycenia doświadczeń, interakcji, dokumentów w ich naturalnym kontekście, uwzględniając ich specyfikę;
• dokładne definicje przedmiotu badanego i hipotezy są wypracowywane i doskonalone w trakcie badań;
• wychodzi się z założenia, że metody badań i teorie powinny być dobierane pod względem przedmiotu badania. Można również modyfikować istniejące metody lub opracowywać nowe;
• badacz sam stanowi istotną część procesu badawczego – przez swój udział w badaniu lub wnoszone doświadczenie, znajomość obszaru;
• dużą wagę przykłada się do kontekstu i konkretnych przypadków przy tłumaczeniu badanego zagadnienia. Wiele badań jakościowych to studia przypadku i ich kompilacje;
• duża część badań opiera się na pisaniu tekstów (notatek z terenu, transkrypcji, opisów, interpretacji itp. aż po prezentacje ostatecznych rezultatów);
• aby metody badań były adekwatne do ich przedmiotu, sposoby definiowania i szacowania jakości wyników badań jakościowych muszą uwzględniać specyfikę tego typu badań.

BIBLIOGRAFIA

1. Babbie, Earl. 2007. Badania społeczne w praktyce. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
2. Denzin N. K., Y. S. Lincoln. 2009. Wprowadzenia. Dziedzina i praktyka badań jakościowych. W: Metody badań jakościowych. T.1. K. Podemski (red.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
3. Flicka, Uwe. 2011. O serii Niezbędnik badacza. W: G. Gibbs. Analizowanie danych jakościowych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
4. Gibbs, Graham. 2011. Analizowanie danych jakościowych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
5. Silverman, David. 2010. Prowadzenie badań jakościowych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

MS

Redakcja strony

www.mojasocjologia.pl