Struktura ludności według płci i wieku stanowi podstawę wszelkich analiz demograficznych, jest pewnego rodzaju tłem na którym zachodzą podstawowe procesy demograficzne. Wynika to z tego, że strukturę tą kształtują na dowolnym terytorium dotychczasowe trendy rodności, umieralności, migracji oraz wpływ wojen i innych klęsk żywiołowych. Graficznym obrazem struktury ludności według płci i wieku jest tzw. piramida wieku. Jest to kombinacja dwóch przylegających do siebie histogramów (specyficzny wykres słupkowy) rozkładu wieku, skonstruowanych oddzielnie dla subpopulacji kobiet i mężczyzn. Najniżej położone słupki przylegające z obu stron do osi rzędnych (oś pionowa) odzwierciedlają proporcję najmłodszych kobiet i mężczyzn odpowiednio do stanu obu subpopulacji. Kolejne, przylegające do siebie, coraz wyżej położone obrazują proporcje coraz starszych grup obu subpopulacji.
Porównywana będzie populacja Polski i Japonii, krajów pozornie nie związanych ze sobą niczym, znacznie oddalonych od siebie, o odmiennej kulturze, tradycji i poziomie rozwoju gospodarczego. Japonia jest wyspą na Oceanie Spokojnym, natomiast Polska leży w sercu Europy. Populacja Japonii została uznana w 2000 roku za najstarszą populację świata. Świadczy to niewątpliwie o wysokim stopniu rozwoju społeczno-ekonomicznego i dobrze prosperującej gospodarce tego kraju.
Patrząc na piramidę wieku dla Polski (patrz: Wykres1) dostrzec można wyrwę w strukturze ludności według wieku obejmującą roczniki urodzone w okresie II wojny światowej (60-66 lat), jak też latach przyległych co także należałoby przypisać działaniom wojennym i okupacji. Coraz słabiej natomiast są dostrzegalne skutki I wojny, jako że populacja ją pamiętająca już powoli wymiera, na skutek zupełnie naturalnego procesu selekcji. Należy jednak pamiętać, że były to roczniki najbardziej narażone na zagładę podczas II wojny. Silnie zaznaczyły się roczniki wyżu demograficznego z lat pięćdziesiątych oraz ich echo w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych, przejawia się to w piramidzie dwoma widocznymi wybrzuszeniami ludności w wieku około 50 lat i drugi ludność w wieku około 20-25 lat. II wojna światowa czyni nadal spustoszenia w strukturze ludności nawet na długo po jej zakończeniu. Roczniki urodzone w trakcie jej trwania, jak było powiedziane wcześniej, bardzo nieliczne, już z samego tego faktu miały niewielkie możliwości powiększenia populacji, echo tego procesu widać w liczbie ich dzieci, osób w wieku około 40 lat i z kolei ich dzieci. Nie wydaje się jednak aby populacja Polski na stałe miała tak wąską podstawę. Należy pamiętać, że obecnie w wiek prokreacyjny wchodzi pokolenie wyżu demograficznego przełomu lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych. Nie ulega wątpliwości, że zmienił się model rodziny, lecz uważam, że to nie jest jego ostateczny kształt, i jestem pełna optymizmu co do jego przyszłości. Piramida wieku ludności Polski nie pasuje całkowicie do żadnego z wyróżnionych rodzajów struktur G. Sundbarga, jednak wydaje mi się, że najbliższe lata uczynią ją najbardziej podobną do typu zastojowego.
Piramida wieku Japonii natomiast (patrz: Wykres 2) jest bez wątpliwości odbiciem struktury typu regresywnego, z malejącą z roku na rok liczbą urodzeń (kształt piramidy o wąskiej podstawie). Japonia jest bez wątpliwości społeczeństwem starzejącym się, o niepewnej przyszłości, pomimo znacznego rozwoju gospodarczego. Również i na jego strukturze odcisnęły się obydwie wojny światowe. Wyraźną wyrwę w strukturze ludności widać w rocznikach mającym obecnie około 60 lat, co wydaje się być bezpośrednim następstwem II wojny, jak i dwóch ataków jądrowych (na Hiroszimę i Nagasaki) w 1945 roku. Również i w Japonii były dwa pokolenia wyżu demograficznego w latach pięćdziesiątych i siedemdziesiątych, co jednak nie przełożyło się na zbyt duży wzrost liczby populacji.
W obydwu populacjach, Polski i Japonii, dostrzec można znaczną przewagę liczby kobiet nad liczbą mężczyzn w wieku powyżej 65 lat. Wydaje się, że wynika to z prowadzenia przez kobiety zdrowszego trybu życia, mniej bogatego we wszelkie używki, jak i tego, że kobiety są w znacznie mniejszym stopniu narażone na szkodliwe działanie ciężkiej pracy fizycznej, a także znacznie rzadziej zapadają na tzw. choroby cywilizacyjne.
Polskę i Japonię dzieli przepaść technologiczna, zgodnie z modelem czterofazowym przejścia demograficznego Polskę należałoby umieścić wśród krajów rozwijających się, natomiast Japonię wśród wysoko rozwiniętych. Należy przypuszczać, że piramida wieku ludności Polski będzie w miarę rozwoju gospodarczego coraz bardziej upodabniać się do piramidy wieku Japonii, lecz nie wydaje mi się, że miałoby to nastąpić w najbliższym czasie.
Wykres 1 (zob. pełny rozmiar)
Wykres 2 (zob. pełny rozmiar)
Bibliografia
Literatura
- Holzer, J. 1999. Demografia. Warszawa: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne.
- Japan statistical yearbook 2007, Ministry of Internal Affairs and Communications.
- Kędelski, M., J. Paradysz. 2006. Demografia. Poznań : Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej.
- Okólski, M. 2005. Demografia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe „Scholar”.
Strony internetowe
- http://www.stat.gov.pl (01.02.2008).
- http://epid.coi.waw.pl/krn/liczba_zg_powl/default.asp (01.02.2008).
