Każde dziecko powinno czuć się bezpieczne, kochane, doceniane i wartościowe. Powinno mieć też oparcie w osobie dorosłego opiekuna, na którego wsparcie może liczyć. Co jednak w przypadku, gdy to dziecko pełni rolę dorosłego? Gdy na barkach niesie znacznie więcej, niż jest w stanie unieść?
Dorosłe dziecko i zjawisko parentyfikacji
Odwrócenie ról w relacji dziecko-rodzic, określane jest mianem parentyfikacji. Zagubieni, niedojrzali oraz straumatyzowani dorośli przestają pełnić rolę opiekuna, przerzucając odpowiedzialność na dziecko. Nie ma nic złego w tym, że najmłodsi pomagają swoim rodzicom, problem pojawia się wtedy, gdy jest to ich główne zdanie.
Stają się małymi bohaterami, którzy robią znacznie więcej, niż powinni. Niosą brzemię odpowiedzialności, muszą szybko dorosnąć i zająć się dorosłymi sprawami. Owszem, są dzielni i waleczni, ale nie taka powinna być ich rola w rodzinie. Trzeba powiedzieć wprost, że klasyczna parentyfikacja jest formą zaniedbania dziecka. Najczęściej wiąże się z przemocą emocjonalną, odciskającą piętno na dalszym etapie rozwoju.
Dowiedz się więcej o zjawisku parentyfikacji z bloga magdapisze.pl, autorka dokładnie wyjaśnia ten termin, bazując na fachowej literaturze.
Pozytywne i negatywne aspekty parentyfikacji
Każde doświadczenie może wzmacniać lub osłabiać człowieka. Tak jest także w przypadku parentyfikacji – można znaleźć pozytywne aspekty. Kiedy mamy do czynienia z taką sytuacją? Jeśli zjawisko to jest krótkotrwałe i wiąże się z wyjątkowym wydarzeniem w życiu rodziny lub tylko nosi znamiona parentyfikacji. Przykładem może być pojawienie się choroby w rodzinie, która niejako reorganizuje podział ról i obowiązków. Każdy członek tej grupy musi zmierzyć się z nią i dać z siebie nieco więcej, również dziecko.
Pozytywnym skutkiem parentyfikacji będzie chęć opieki nad chorym i działanie ku polepszeniu sytuacji. Zamiast ciągłej beztroski i zabawy, maluch musi podjąć bardziej odpowiedzialne zadania. Takie dzieci w dorosłym życiu często przejmują rolę lidera w grupie, biorą sprawy we własne ręce i znają swoją wartość.
Znacznie częściej parentyfikacja ma wymiar destrukcyjny. Obowiązki dorosłych spadają na barki dziecka, które czuje, że jego potrzeby nie są ważne. Dostosowuje się do panujących w domu warunków, ale traci poczucie własnej wartości, odwagę i chęć zaspokajania swoich potrzeb emocjonalnych.
Co zwiększa ryzyko destrukcyjnej parentyfikacji?
Można wyróżnić kilka czynników, które zwiększają ryzyko wystąpienia parentyfikacji:
- choroba psychiczna lub fizyczna rodziców i opiekunów,
- uzależnienie członka rodziny,
- rodzina uboga, niepełna lub skonfliktowana,
- niepełnosprawność rodzeństwa.
Dorosłe dziecko – rodzaje ról
Aby lepiej zrozumieć parentyfikację, można rozróżnić kilka typów ról. Zjawisko to jest wielowymiarowe, dotyczy też wielu płaszczyzn. Dziecko może stać się „służącym”, biorąc pełną odpowiedzialność za obowiązki domowe (np. gotowanie, sprzątanie). Może być także „opiekunem rodzica lub rodzeństwa” – załatwia ważne sprawy, zarabia, wyciąga z uzależnienia, odrabia lekcje i chodzi na wywiadówki. Dziecko czasami pełni też rolę „bufora” między skonfliktowanymi członkami rodziny lub „terapeuty”, który dba o ich emocje, pochyla się nad problemami i uspokaja. Skrajną parentyfikacją jest także „partner” – dziecko przejmuje rolę partnera jednego z rodziców, nierzadko również w obrębie strefy seksualnej.
Odpowiedzialne i dzielne dziecko czy ofiara parentyfikacji?
Na pozór powyższe role mogą nie wydawać się zbyt obciążające. Dziecko powinno mieć przecież swoje obowiązki, dobrze też, gdy jest empatyczne i wspierające. Wszystko zależy jednak od tego, jak dużą presję wywiera się na dziecku. Najczęściej spełnia ono oczekiwania innych, rezygnuje z własnych potrzeb, zamyka się w sobie i przestaje czuć się dzieckiem.
Stają się dorosłą wersją siebie, bez prawa do swoich pragnień, beztroskiego przeżywania, zabawy. Rodzic narzuca mu schemat działania i wymaga od niego znacznie więcej, niż zdoła unieść. Traci pierwiastek dziecka i znacznie szybciej dorasta, omijając ważne etapy rozwoju, co rzutuje na całej jego dalsze życie.
