Święto Matki Boskiej Gromnicznej obchodzone jest w kościele katolickim 2 lutego. Oficjalna nazwa to uroczystość Ofiarowania Pańskiego i Oczyszczenia Najświętszej Marii Panny.
Święto to należy do najdawniejszych w Kościele. Pierwsze wzmianki na ten temat można znaleźć już w IV wieku. Procesje z zapalonymi świecami znane były w czasach papieża Galezjusza (V wiek), zaś szeroko upowszechniły się w X wieku.
Zwyczaje
Ludowa nazwa tego święta wzięła się stąd, że właśnie 2 lutego, we wszystkich kościołach święci się podczas nabożeństw świece, nazywane gromnicami. Gromnica to gruba, woskowa świeca z profitką, najczęściej przybrana zieloną gałązką i wstążeczkami.
Podczas nabożeństwa uważnie obserwowano świece. Gdy kapał z nich obficie wosk, to znaczyło, że zima ma być jeszcze długa i mroźna. Jeśli zaś gromnica skwierczała, oznaczało to częste letnie burze i deszcze.
W tradycji kościoła gromnica symbolizuje święto wiary, łaskę Bożą i światłość wiekuistą. Dlatego jest wkładana w ręce konającym.
Natomiast w tradycji ludowej, gromnica miała bronić przed żywiołami, burzą, piorunami i ogniem. Po powrocie do domu z kościoła kopcono znak krzyża na belkach stropowych, aby ustrzec dom przed uderzeniem gromu, a także obchodzono z nią dom i obejście.
Wiązały się z gromnicą również i inne zwyczaje, np. cieśle wkładali zastygły wosk z gromnicy między belki nowo wybudowanego domu na szczęście. Można także było po zgaszeniu gromnicy połknąć z niej dym, co miało zapobiegać próchnicy i bólowi gardła.
Ze świętem Matki Boskiej Gromnicznej kończy się w Polsce okres śpiewania kolęd, trzymania w domach choinek i żłobków. Kończy się okres wizyt duszpasterskich. Dawniej ostatni kolędnicy wyruszali tego dnia z turoniem lub kozą odwiedzając domostwa i odgrywając wesołe scenki z życia wsi lub o tematyce religijnej, co dawało okazję do otrzymania datków pieniężnych lub poczęstunku.
Matka Boska Gromniczna w sztuce
Polscy malarze przedstawiali Matkę Bożą Gromniczną w zimowym pejzażu, jak idzie przez ośnieżone pola i pilnuje ozimin, aby nie wymarzły. W rękach trzyma gromnicę i oświeca nią drogę zbłąkanym podróżnym, wyprowadza z zawiei, i odpędza wilki od domostw. Jednak Matka Boska okazuje swoją dobroć nie tylko podróżnym, ale nawet i wilkom.
Piotr Stachiewicz namalował obraz na którym Matka Boża trzyma gromnicę i odpędza nią idące ku ludzkim siedzibom wilki. Ubrana jest w białą szatę, a na głowę i na ramiona ma narzuconą chustę.
źródło: M. Gawalewicz, P. Stachiewicz, Królowa Niebios.
Legendy ludowe o Matce Boskiej, Warszawa 1894, s. 145.
Matka Boża Gromniczna była także źródłem natchnienia dla poetów. Osnuty na legendzie o Wilku Gromnicznym utwór Kazimiery Iłłakowiczówny urzeka swoją prostotą i przesłaniem. Również ludowy poeta Józef Strug napisał piękny utwór dotyczący Matki Bożej Gromnicznej:
„Gdy życie nasze dobiegnie do końca,
Gdy Bóg ostatnie godziny policzy,
Niech nam zaświeci, jak promienie słońca,
Światło gromnicy (…)”
Legenda o Matce Boskiej Gromnicznej i wilku
Istnieje legenda o Matce Bożej Gromnicznej i wilku. W zimną, lutową noc szedł wilk za Matką Boską. Wilka tego szukali chłopi, chcąc go zabić. Spotkali na swojej drodze Pannę Świętą i spytali ją czy nie widziała wilka. Ona zaś odpowiedziała, że ani go nie widziała, ani nie zamierza go wydać. Kazała im poszukać wilka w swoich sercach i odesłała do domów.
Gdy chłopi odeszli ważąc słowa Matki, spod jej płaszcza wychylił się wilczy łeb. Matka Boska złajała wilka, ale nie była w stanie go wydać, gdyż również jego niedola wzruszyła jej serce.
Przysłowia:
Gromnica, zimy połowica.
Gdy na Gromnicę z dachu ciecze, zima się jeszcze powlecze.
Gdy na Gromnicę roztaje, będą marne urodzaje.
Gdy na Gromnicę dzień pogodny, będzie roczek płodny i miodny.
Gdy słońce świeci na Gromnicę, to przyjdą większe mrozy i śnieżyce.
Gdy na Gromnicę mróz, będzie dużo zbóż.
Gdy na Gromniczną mróz, chowaj chłopie sanie, szykuj wóz.
W dzień Panny Gromnicznej bywaj zdrów, mój śliczny!
Na Gromniczną niedźwiedź budę naprawia albo rozwala.
Bibliografia
- M. Gawalewicz, P. Stachiewicz, Królowa Niebios. Legendy ludowe o Matce Boskiej, Warszawa 1894.
- B. Ogrodowska, Polskie obrzędy i zwyczaje, Warszawa 2009.
- E. Wójcik, Matki Bożej Gromnicznej, http://wiadomosci.polska.pl/wiadomoscdnia/article,,id,149148.htm (12.02.2010).
- Matka Boża Gromniczna, http://www.zegocina.pl/aktual/2003_02/gromniczna.htm (12.02.2010).
- A. Mosiewicz, Miesiąc wilka, http://www.ulicki.pomorzezachodnie.pl/historia_kultury/artykuly/miesiac_wilka.html (12.02.2010).
