5 lutego obchodzony jest dzień św. Agaty, rzymianki i męczennicy za wiarę, żyjącej prawdopodobnie w latach 235-251 n.e. za panowania cesarza Decjusza. Miały wtedy miejsce jedne z najbardziej krwawych prześladowań chrześcijan w historii.
Kim była św. Agata
Święta Agata pochodziła ze znamienitego rodu rzymskiego. Urodziła się na Sycylii w Katanii. Jej ojcem był nobil Rao, matką zaś dostojna domina Apolla. Rodzice byli właścicielami domów i gruntów uprawnych, zarówno w mieście, jak i w jego pobliżu. Imię Agata z greckiego oznacza “dobra”. Przekazy mówią, że była niezwykle piękna.
Św. Agata, mal. Bergognone, 1510
Jako żarliwa chrześcijanka złożyła ślub czystości, stając się dziewicą konsekrowaną i dlatego odrzuciła propozycję prefekta Katanii Kwincjusza, który ubiegał się o jej rękę. Ten z zemsty nakazał ją uwięzić. Znalazł do tego doskonały pretekst – cesarz wydał edykt nakazujący rozprawę z chrześcijanami. Gdy nie pomogły prośby i groźby, św. Agata została oddana do domu rozpusty. Jednak nadal nie wyparła się Chrystusa i w cudowny sposób zachowała dziewictwo.
Skazano ją na tortury, zaś po nich została stracona poprzez spalenie na rozżarzonych węglach. W ikonografii przedstawiano św. Agatę z kleszczami, którymi ją szarpano, odciętymi podczas męczeństwa piersiami złożonymi na misie oraz z płonącą świecą w ręku – symbolem Chrystusa.
Męczeństwo św. Agaty, mal. Sebastiano del Piombo, 1520
W rok po śmierci św. Agaty nastąpił wielki wybuch Etny. Mieszkańcy Katanii prosili św. Agatę o pomoc i posłużyli się welonem wydobytym z jej groby, niosąc go w procesji po ulicach miasta dla ubłagania świętej. Gorąca lawa zatrzymała się tuż przed miastem.
Dzisiaj ciało św. Agaty spoczywa w katańskiej katedrze. W jej liturgiczne wspomnienie na ulicach miasta odbywa się uroczysta procesja, podczas której jest wieziony relikwiarz św. Agaty na ozdobnym rydwanie.
Dzień św. Agaty w Polsce
Wielkim czcicielem św. Agaty w Polsce był Jan Kochanowski. Napisał specjalnie jej poświęconą wotywę, każdego roku pobożnie ją odmawiał i wieszał na drzwiach domu skibkę poświęconego w kościele chleba, prosząc ją o ochronę przed pożarem.
W całej Polsce święcono w ten dzień wodę, sól, chleb, na Pomorzu również owies lub inne ziarno. Wierzono, że substancje te będą chroniły dom od klęsk żywiołowych, zwłaszcza od ognia. W czasie pożaru wrzucano je w ogień, aby go ugasić.
Święconą sól wsypywano do wykopu przy drążeniu studni lub przy jej czyszczeniu, co miało zapewnić wodzie czystość. Sądzono też, że wyniesiona przed dom w czasie wichury spowoduje zmianę kierunku wiatru.
Podczas burz i sztormów na Kaszubach ludzie stawali na brzegu morza, modlili się do świętej Agaty i wrzucali w fale chleb, sól, ziarno poświęcone 5 lutego, aby zapewnić kutrom rybackim szczęśliwy powrót do domu.
Sól, okruchy chleba i wodę mieszano także z jedzeniem przygotowanym dla obłożnie chorych, szczególnie dla cierpiących na febrę. Poświęcona sól była stosowana przy bólu zębów czy podczas leczenia oparzeń. Dodawano ją również do paszy dla chorego bydła.
W Polsce północno-wschodniej, w okolicach Białegostoku chleb i sól św. Agaty uważano za lekarstwo na bezpłodność. Podawano je też położnicom i karmiącym matkom.
Legenda
Według legendy przed prawie czterystu laty w krakowskich składach niedaleko Bramy Grodzkiej wybuchł groźny pożar. Miasto uratowała od zagłady stara żebraczka, rzucając w płomienie sól św. Agaty, co sprawiło, że ogień zgasł. Zapytana przez rajców miejskich, czego żąda za uratowanie grodu, odrzekła: „macie ufundować kościół ku czci świętej wspomożycielki”. Kiedy jesienią 1655 roku spłonęły doszczętnie przedmieścia wawelskiego grodu, podpalone przez szwedzkiego najeźdźcę, dopatrywano się w tym kary bożej za niedotrzymanie obietnicy danej żebraczce przez ojców miasta.
Patronka
Od wieków św. Agata czczono jest jako patronka zawodów mających kontakt z ogniem: giserów, kominiarzy, ludwisarzy, odlewników. Do św. Agaty zwracały się również kobiety przy chorobach piersi i karmiące matki. Uważano ją za wspomożycielkę w czasie pożarów, zwłaszcza spowodowanych przez uderzenie pioruna.
Przysłowia
Sól (lub chleb) świętej Agaty,
Strzeże od ognia chaty
Gdzie święta Agata,
Bezpieczna tam chata
Bibliografia
- Janicka-Krzywda, Urszula, Sól św. Agaty, http://www.wychowawca.pl/miesiecznik/2_110/12.htm (4.02.2011).
- Ogrodowska, Barbara, Polskie obrzędy i zwyczaje, Warszawa 2009.
- Stefaniak, Piotr, Legenda o Świętej Agacie, http://www.deon.pl/czytelnia/ksiazki/art,308,legenda-o-swietej-agacie,strona,1.html (4.02.2011)
- Święta Agata, Dziewica i Męczennica, http://www.mbkp.info/swieci/agata.html (4.02.2011).
