Metoda biograficzna (inaczej metoda dokumentów osobistych) należy do metod badań jakościowych. Tradycyjnie rozumie się przez nią analizę pamiętników, wspomnień, czy innych dokumentów o charakterze osobistym (włącza się w to również nagrania). Materiały biograficzne opisują prywatny stosunek autora do przedstawianej przez niego rzeczywistości, odwołują się więc do subiektywnej perspektywy osoby badanej.
Jednym z twórców i propagatorów metody biograficznej był Florian Znaniecki. W swoim głośnym dziele Chłop polski w Europie i Ameryce, napisanym razem z Williamem Thomasem, poddał analizie sytuację polskich imigrantów w Stanach Zjednoczonych. Później metodę biograficzną wykorzystali z dobrym skutkiem także jego uczniowie Józef Chałasiński (Młode pokolenie chłopów) i Jan Szczepański (Metoda biograficzna).
Przez dokumenty osobiste rozumie się pisemne wypowiedzi osób, w których obok relacjonowania sytuacji społecznych, wyrażają swoje opinie o tych sytuacjach. Ich nieodłączną cechę stanowi to, że zostały osobiście napisane przez autora wypowiedzi. Ponadto treść takich dokumentów koncentruje się na przeżyciach wewnętrznych autora w związku z opisanymi wydarzeniami i została całkowicie ukształtowana przez niego. Do dokumentów osobistych zalicza się: pamiętniki, listy, autobiografie, dzienniki, wspomnienia dotyczące określonego zdarzenia, zapisy spontanicznych refleksji na jakiś wątek merytoryczny itp. (por. Sołoma 2002: 204).
Cechą wspólną metod w ramach badań biograficznych jest ich przedmiot, który stanowi życie konkretnego człowieka ujęte w narrację. Podejście biograficzne to naukowa analiza opowieści o ludzkim życiu lub procesie jej powstawania. Badacze poddają analizie biografie ludzi, aby poznać ich decyzje, systemy wartości, ale również po to żeby spojrzeć na świat społeczny przez nich opisany. Z tego powodu metoda ta pozwala na wyciąganie wniosków ogólnych na podstawie niewielkiej ilości przypadków (Bednarz-Łuczewska i Łuczewski 2012: 91).
Na podstawie artykułów zawartych w książce Metoda biograficzna w socjologii Jan Włodarek i Marek Ziółkowski (1990: 4-7) przedstawiają trzy obszary rozumienia i stosowania metody biograficznej we współczesnej socjologii:
-
Przedmiotem analizy w metodzie biograficznej jest przebieg życia ludzkiego jako pewien wycinek rzeczywistości społecznej. Może to być cały przebieg życia danej jednostki (co jest niewykonalne), pewien obszar jej aktywności (np. działalność zawodowa, życie rodzinne) tworzący biografię tematyczną albo momenty przełomowe w życiu człowieka, związane z wydarzeniami historycznymi lub zmianą ról i pozycji społecznych. Chodzi tutaj o „(…) odkrywanie pewnych historycznie i społecznie zdeterminowanych regularności życiowych karier członków poszczególnych grup czy pokoleń. Jest to zatem swoisty sposób badania i struktury, i historii społeczeństwa także w makrowymiarze” (tamże: 5).
Biografia może być analizowana w dwóch uzupełniających się aspektach: obiektywnym i subiektywnym. Jest to opis ciągu zdarzeń złożonych na życie jednostki, które można stwierdzić obiektywnie na podstawie innych faktów, ale także ich subiektywna interpretacja, dokonana przez autora/bohatera biografii.
-
Drugi obszar stosowania metody stanowią rozważania ogólnometodologiczne i teoretyczne, skoncentrowane na relacji pomiędzy indywidualnymi biografiami a kształtem społeczeństwa i zachodzącymi w nim procesami. Mowa tu o czynnikach określających „(…) przebieg indywidualnej socjalizacji, o stosunek między społecznym zdeterminowaniem a indywidualną swobodą; o rozmaite aspekty postrzegania przez jednostkę świata społecznego i swojego w nim miejsca, o zakres wtórnego wpływu jednostki na środowisko społeczne i kulturowe”(tamże: 6).
-
Ostatni obszar zajmuje refleksja nad najlepszymi metodami wywoływania, zbierania, analizy i interpretacji materiałów biograficznych. W tym miejscu można spotkać się z całym kontinuum rozmaitych stanowisk i tutaj uwidaczniają się liczne kontrowersje związane z metodą biograficzną i jej oceną.
Do głównych metod badań biograficznych można zaliczyć m.in. metodę wywiadu autobiograficzno-narracyjnego Fritza Schützego, analizę pól tematycznych Arona Gurvitcha, BNIM (Biographical Narrative Interpretative Method), metodę dokumentarną Ralfa Bohnsacka, rodzinne studium przypadku Daniela Bertaux i Catherine Delcroix (por. Kaźmierska 2013: 7-8).
BIBLIOGRAFIA
- Bednarz-Łuczewska, Paulina i Michał Łuczewski. 2012. Podejście biograficzne. T. 2. W: Badania jakościowe. Metody i narzędzia. D. Jemielniak (red.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
- Juszczyk, Stanisław. 2013. Badania jakościowe w naukach społecznych. Szkice metodologiczne. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
- Kaźmierska, Kaja. 2013. Badania biograficzne w naukach społecznych. „Przegląd Socjologii Jakościowej. Metoda biograficzna w naukach społecznych” [online], nr 4, s. 6-10. Dostępny w Internecie: http://przegladsocjologiijakosciowej.org/Volume24/PSJ_9_4.pdf (15.10.2014).
- Sołoma, Luba. 2002. Metody i techniki badań socjologicznych. Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego.
- Włodarek, Jan i Marek Ziółkowski. 1990. Teoretyczny i empiryczny status metody biograficznej we współczesnej socjologii. W: Metoda biograficzna w socjologii. J. Włodarek, M. Ziółkowski (red.). Warszawa-Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
