Są wspaniałymi dziełami sztuki, a na ziemiach polskich stanowią jednocześnie najcenniejsze pamiątki związane z kulturą Bojków i Łemków. Ikony to bezcenne skarby. Można je ujrzeć zarówno w muzeach, jak i w zabytkowych cerkwiach. Każda ikona ma wyjątkową wartość, każda zachwyca swym wykonaniem oraz bogatą symboliką. Choć zachwycamy się nimi chętnie, nasza wiedza na ich temat dość często nie reprezentuje zbyt wysokiego poziomu. Czym zatem jest ikona i jakie jest jej symboliczne znacznie.
Ikony: nie tylko obrazy
Ikony to nie tylko obrazy o religijnej tematyce. To dzieła sztuki, które niosą ze sobą wiele treści – wyjątkowo ważnych z punktu widzenia wiernych obrządków wschodnich. W ikonie nie ma elementów przypadkowych. Tu wszystko dopracowane jest do perfekcji, a o tym jak mają być przedstawiani święci oraz jaką tematyką mogą się zajmować twórcy ikon decyduje wiele kościelnych przepisów. Grekokatolicy i prawosławni trzymają się ich mocno. Jakimi prawami rządzą się ikony?
Warto zacząć od wyjaśnienia, czym właściwie jest ikona i na czym polega jej specyficzny charakter. Ikona to obraz sakralny, który wiąże się z tradycją bizantyjską. Tematyka ikon jest ściśle określona. Za pomocą takiego obrazu można przedstawiać świętych oraz najważniejsze sceny z ich życia. Popularnym motywem są sceny biblijne oraz liturgiczne. Każda ikona to szereg symboli, które są tu umieszczane zgodnie z wytycznymi. Ponieważ ikony mają wielkie znaczenie dla wiernych, często mówi się nie tylko o ich malowaniu, co raczej o pisaniu. Jak zatem pisze się ikony?
Ikony powstają na specjalnie przygotowanym drewnie cedrowym lub cyprysowym. Dla chrześcijan obrządku wschodniego drzewa te miały ogromne znaczenie i uznawane były za święte. Sosna oraz lipa są z kolei gatunkami drewna, którym dość często posługiwali się twórcy ikon na Rusi. Specjalnie przygotowane farby oraz dekoracje np. w postaci srebrnych sukienek czy też szlachetnych kamieni to materiały, z których twórcy ikon korzystają od wieków. Ważne znaczenie przy tworzeniu ikon ma teologia. Wiąże się z nią wszystko, począwszy od barwy oraz sposób przedstawienia świętego.
Ikony na ziemiach polskich
Na ziemiach polskich nie brak ciekawych ikon, które mają swą specyfikę. Można się z nimi spotkać w tych regionach Polski, gdzie mieszka lub mieszkała ludność prawosławna oraz grekokatolicka. Pierwsze ikony na terenie naszego kraju pojawiać zaczęły się dość późno, bo dopiero w XV – XVI wieku. Szybko pojawił się za to specjalny podręcznik, w którym znalazły się wszelkie wytyczne dotyczące zasad sporządzania tych obrazów.
Jakie symbole są najważniejsze w przypadku ikon?
Ikony to przede wszystkim sposób przedstawiania postaci oraz kolorystyka. Należy pamiętać, że w przypadku tych obrazów każda barwa jest ważnym symbolem. Popularne złoto to symbol nieśmiertelności oraz boskiej chwały. Często stosowana purpura to bogactwo oraz władza, z kolei czerwień jest symbolem życia i czystości. Materia ziemska oraz ubóstwo były z kolei wyrażane za pomocą brązu.
Ikona często przedstawia Chrystusa oraz Matkę Boską. Pantokrator, czyli Chrystus jako Wszechwładca, to przedstawienie spotykane bardzo często. Chrystus jest też bardzo często pokazywany w malarstwie ikonowym jako Wielki Arcykapłan lub też Dobry Pasterz. Matka Boska przedstawiana jest z wyrazem troski na twarzy, choć widoczna jest również jej siła. Zazwyczaj prezentuje ona z dumą Dzieciątko, co jest symbolem matczynego błogosławieństwa. Matka Boska często też wskazuje drogę, przez co traktowana jest jako przewodniczka.
Ikony to wyjątkowe dzieła sztuki sakralnej. Umiejętność czytania ich jest niezwykle ważna dla tych, których fascynuje prawosławie lub obrządek grekokatolicki. Tu ikony odgrywają wyjątkowo ważną rolę i są czymś więcej niż tylko wspaniałą dekoracją cerkiewnego wnętrza.
