Dobór próby
Informacje podstawowe
Przed rozpoczęciem jakichkolwiek badań w socjologii należy określić przedmiot badania. Może nim być zbiorowość ludzi, instytucji, gospodarstw domowych itp. Kiedy już określiliśmy zbiorowość (czyli „kogo badamy”) pod względem przedmiotowym, czasowym i terytorialnym, możemy przejść do doboru próby.
Zwykle badana zbiorowość (tzw. populacja) jest zbyt liczna aby można było zbadać wszystkich jej członków (wyobraźmy sobie np. przebadanie całej dorosłej ludności Polski lub wszystkich osób aktywnych zawodowo), dlatego właśnie należy wybrać jej reprezentację, czyli próbę.
Występują dwa schematy doboru próby:
- losowe (probabilistyczne) – w pełni determinują kto został do próby dobrany, każdy element populacji ma tutaj jednakowe szanse włączenia do próby,
- nielosowe (nieprobabilistyczne) – dają ankieterowi pewną możliwość wpływania na dobór osób.
Decyzja o wybraniu tego, a nie innego sposobu doboru próby powinna być determinowana przez informacje, jakie chcemy uzyskać, jednak w praktyce badawczej niejednokrotnie podejmuje się takie decyzje, biorąc pod uwagę głównie dostępność osób badanych.
Operat doboru próby – jest to lista, na której wyszczególnione są wszystkie osoby wchodzące w skład zbiorowości poddanej badaniu (np. rejestr PESEL).
Współczynnik realizacji wywiadów – odsetek zrealizowanych wywiadów w stosunku do liczby osób wylosowanych.
Dobór losowy
Schematy doboru losowego:
- Próba realizowana do wyczerpania. Ankieter zobowiązany jest aby przeprowadzić wywiad z każdą z wylosowanych osób, jednak czasami występują sytuacje, gdy nie jest to możliwe. Jednym z najprostszych sposobów radzenia sobie z tym problemem jest wylosowanie próby większej niż wydaje się potrzebna, aby po odliczeniu niezrealizowanych wywiadów, rezultaty sprostały liczebnie naszym wymaganiom. W przypadku wykorzystania tego schematu czas realizacji badania musi być odpowiednio długi, aby ankieter mógł wielokrotnie udać się pod wskazany adres, w przypadku nie zastania respondenta.
- Próba zasadnicza i dobór uzupełniający. Polega na podziale wylosowanej próby na część zasadniczą i uzupełniającą. Jest to najczęściej stosowany schemat doboru losowego. W przypadku niezrealizowania wymaganej liczby wywiadów w próbie zasadniczej dokonuje się doboru z próby uzupełniającej.
- Imienna próba osób. Wybrane do badania osoby wskazane są poprzez imię, nazwisko i adres zamieszkania.
- Adresowa próba osób. Składa się z dwóch faz, w pierwszej ośrodek badawczy dokonuje losowania adresów gospodarstw domowych, natomiast w drugiej ankieter (kierując się formularzem) dokonuje wyboru respondenta spośród osób mieszkających pod wskazanym adresem.
- Próba gospodarstw. Jest podobny do doboru adresowego. Podstawowa różnica to taka, że jednostkami losowania są nie osoby, lecz gospodarstwa domowe.
- Metoda ustalonej ścieżki. Ankieterowi podaje się pewien konkretny adres (może to być np. adres mieszkania w którym nie udało się przeprowadzić wywiadu), na podstawie którego, według określonej procedury, ma on dobrać inny adres do badania.
- Dobór systematyczny. Polega na wylosowaniu z operatu doboru próby pierwszego elementu, a następnie wybraniu, np. co dziesiątego elementu do próby.
- Dobór próby warstwowej. Wyróżnia się dwustopniową procedurą: po pierwsze dzieli się populację na rozłączne i wyczerpujące grupy, a następnie z każdej z tych grup dobierana jest prosta próba losowa elementów. Grupy na które dzieli się zbiorowość nazywane są warstwami (por. Churchill 2002: 519).
- Dobór próby grupowej. Populacja zostaje podzielona na wzajemnie się wykluczające grupy, a następnie dokonuje się losowania grup do próby (por. Churchill 2002: 538).
Dobór nielosowy
Schematy doboru nielosowego:
- Dobór oparty na dostępności badanych (tzw. próby wygodne lub przypadkowe). Może polegać na przykład na zatrzymywaniu ludzi na ulicy i przeprowadzaniu z nimi badania. Nie są to próby reprezentatywne i należy być bardzo ostrożnym w uogólnianiu wniosków.
- Dobór udziałowy (kwotowy). W doborze tym wychodzi się od tablicy macierzowej, która zestawia cechy populacji istotne dla badania. Oblicza się procent osób z określonymi cechami, jakie powinny być przebadane.
- Dobór celowy. Przeprowadza się go na podstawie własnej wiedzy o populacji i celach badania. Dobór taki nie jest reprezentatywny, ale pozwala osiągnąć cele badania, np. przeprowadza się wywiady z radykalnymi przywódcami jakichś ugrupowań.
- Metoda kuli śnieżnej. Jest stosowana w przypadku, gdy trudno jest odszukać członków badanej populacji. Polega na tym, iż badacz odszukuje kilku członków badanej populacji, a następnie prosi ich o nawiązanie kontaktu ze znajomymi, którzy także należą do badanej populacji.
BIBLIOGRAFIA
- Babbie, E. 2007. Badania społeczne w praktyce. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
- Churchill, G. A. 2002. Badania marketingowe. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
- Sawiński, Z. 2005. Metody doboru respondentów. [W:] Fieldwork jest sztuką: jak dobrać respondenta, skłonić do udziału w wywiadzie, rzetelnie i sprawnie zrealizować badanie. P. B. Sztabiński, Z. Sawińskiego, i F. Sztabińskiego. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk.
