Jan Szczepański urodził się 14 września 1913 r. w Ustroniu w pobliżu Cieszyna. Ukończył tam szkołę średnią. Studiował socjologię na Uniwersytecie Poznańskim. Po uzyskaniu dyplomu magistra socjologii w 1936 r. był asystentem i doktorantem Floriana Znanieckiego. W 1937-1939 r. pracował w Państwowym Instytucie Kultury i Wsi w Warszawie w zespole Józefa Chałasińskiego.
Lata wojny spędził jako przymusowy robotnik. Od 1945 r. związał się z Uniwersytetem Łódzkim, gdzie skupili się w tym czasie czołowi polscy socjologowie: Józef Chałasiński, Maria i Stanisław Ossowscy, Nina Assorodobraj. Zdobył tam tytuł naukowy profesora nadzwyczajnego w 1951 r. i profesora zwyczajnego w 1962 r. Był także rektorem Uniwersytetu Łódzkiego w latach 1952-1956.
Jan Szczepański jest zaliczany do ojców polskiej socjologii. Był jednym z twórców łódzkiej szkoły socjologicznej. W latach 1955-1961 kierował Katedrą Socjologii II Uniwersytetu Łódzkiego, później w latach 1961-1970 Katedrą Socjologii Przemysłu.
W latach 1955-1982 pracował w Instytucie Filozofii i Socjologii PAN. Między rokiem 1972, a 1980 pełnił funkcję wiceprezesa PAN. W 1973 r. otrzymał doktorat honorowy Uniwersytetu Łódzkiego, w 1976 r. Uniwersytetu Warszawskiego, a w 1985 r. Uniwersytetu Śląskiego.
Otrzymał liczne nagrody i odznaczenia: Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, Krzyż Komandorski z Gwiazdą, Order Budowniczego Polski Ludowej, Order Comandor of British Empire. W 1976 r. nagrodę państwową pierwszego stopnia.
Wprowadził polską socjologię w obieg światowy. W latach 1966-1970 był przewodniczącym Międzynarodowego Towarzystwa Socjologicznego (ISA). Publikował za granicą. Zyskał doktoraty honorowe Uniwersytetu im. J. E. Purkyniego w Brnie (1968), Uniwersytetu R. Descartesa w Paryżu (1980), a także członkowstwo Fińskiej Akademii Nauk (1974), American Academy of Arts and Science (1974) i National Academy of Education (1973) w Stanach Zjednoczonych.
Jan Szczepański opublikował ponad 1500 pozycji. Stworzył pierwszy polski podręcznik metod ankietowych „Techniki badań społecznych” (1951). Na wyróżnienie zasługują także dwa inne podręczniki: „Socjologia – rozwój problematyki i metod” (1961), „Elementarne pojęcia socjologii” (1963), które zostały przetłumaczone na 5 języków.
W 1937 r. ożenił się z Eleonorą Odlanicką-Poczobutt, z którą miał syna Artura i córkę Ewę. Doczekał się wnucząt, a także prawnucząt.
Zmarł 16 kwietnia 2004 r. Został pochowany w Ustroniu. Rodzinna miejscowość na wiele sposobów czci jego pamięć, m.in. miejscowemu gimnazjum nadano jego imię, w pobliżu domu, którym mieszkał znajduje się Aleja Jana Szczepańskiego.
Źródło:
- Kulpińska, Jolanta (red.). 2005. Jan Szczepański: humanista, uczony, państwowiec; księga wspomnień. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe.
- Kulpińska, Jolanta (red.). 2009. Profesor Jan Szczepański. Łódź: Łódzkie Towarzystwo Naukowe.
