Fizjokratyzm – był to kierunek myśli ekonomicznej, który pojawił się w XVIII wieku wypierając merkantylizm, typowy dla okresu monarchii absolutnej. Nazwa pochodzi od greckich słów physis (natura) i kratos (władza). Fizjokraci sami siebie nazywali „ekonomistami”, jednak przez krytyków byli nazywani „sekciarzami” (por. Izdebski 1996: 153).
Fizjokratyzm zrodził się we Francji w XVIII w. stanowiąc nowatorski francuski wkład w teorię ekonomii. Odzwierciedlał ducha Oświecenia, poglądy Woltera, Diderota, Condorceta i Rousseau. Najbardziej istotna była w fizjokratyzmie rola rolnictwa jako źródła wszelkiego bogactwa. Rolnictwo było tutaj dominującą dziedziną gospodarki, a kupcom przyznano wspomagającą rolę. Reprezentanci tej szkoły myśli ekonomicznej sami siebie nazywali „les économistes”. Adam Smith mówił o ich teoriach jako o „systemie rolnym”. Historycy myśli ekonomicznej zdecydowali jednak na „fizjokratów”, czyli tych którzy uznają dominującą rolę przyrody. Fizjokraci stanowili bardzo zwarte społeczność i wiele z ich myśli jest wyrazem wspólnego stanowiska tej społeczności. Wyróżnić tutaj należy trzech: Francois Quesnay, Anne Robert Jacques Turgot, Pierre Samuel du Pont de Nemours (por. Galbraith 1991: 58-62).
„Najważniejszym celem fizjokratów było zachowanie za pomocą reform dawnej społeczności, z nadrzędną rolą i przywilejami ziemiaństwa, któremu to celowi wszyscy byli wierni, i odparcie roszczeń kupieckiego kapitalizmu oraz zrodzonych przezeń brutalnych i prymitywnych sił przemysłowych (za takie je wówczas uważano)” (tamże: 62). Opowiadali się przede wszystkim za prawem naturalnym, natomiast prawo ustawodawców i królów można tolerować o ile jest zgodne z prawem naturalnym. Sprawy powinny zostać pozostawione samym sobie, żeby się samorzutnie rozwiązały. Przewodnią ideą rządzenia powinna być laissez-faire, laissez passer (tamże: 62-63).
Model struktury klasowej według fizjokratów oparty był o koncepcję czystego produktu (produit net). Wierzchołek struktury stanowili właściciele ziemscy, którzy kierowali produkcją rolną. Im przypadał czysty produkt i na nich spadała odpowiedzialność za losy społeczeństwa i państwa. Niżej była klasa produkcyjna, która prowadziła hodowlę i uprawiała ziemię. Jeszcze niżej pod względem pozycji społecznej byli kupcy, fabrykanci i rzemieślnicy (klasa nieprodukcyjna). Fizjokraci uważali, że ceny odzwierciedlają koszty produkcji, ponieważ działalność przemysłowa nie dodaje do produktu żadnej wartości. Płace powinny być na poziomie zapewniającym pracownikowi niezbędne dla życia minimum (por. tamże: 64-66).
Można powiedzieć, że myśliciele fizjokratyczni reprezentowali liberalizm gospodarczy (choćby wspomniany już leseferyzm), „fizjokraci reprezentowali liberalizm gospodarczy ze względu zarówno na wnioski doktrynalne, jakie wysnuwali z ‘naturalnego porządku’: uznanie interesu osobistego za motyw działalności gospodarczej, konieczność zapewnienia wolności osobistej, wolności gospodarczej i nieskrępowanego prawa własności, jak i na konkretne postulaty gospodarcze. Warunkiem rozwoju gospodarczego był, ich zdaniem, brak przywilejów i monopoli oraz innych ograniczeń ustanowionych przez państwo (w tym ceł), wolna konkurencja na rynku nie tylko wewnętrznym, ale i zewnętrznym (co było całkowitym zaprzeczeniem teorii i praktyki merkantylizmu), odejście od fiskalizmu i wprowadzenie ‘podatku jedynego’, obciążającego nowo wytworzoną wartość” (Izdebski 1996: 154).
BIBLIOGRAFIA
- Galbraith, John K. 1991. Ekonomia w perspektywie. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne.
- Izdebski, Hubert. 1996. Historia myśli politycznej i prawnej. Warszawa: Wydawnictwo C.H. Beck.
