W 2004 r. Polska stała się częścią Unii Europejskiej na mocy Traktatu o przystąpieniu Rzeczypospolitej Polskiej do Unii Europejskiej, podpisanego 16 kwietnia 2003 r. w Atenach. Członkostwo Polski w Unii Europejskiej oznacza, że ważnym punktem odniesienia dla konstruowania strategii rozwoju Polski jest perspektywa europejska, na co zwracają uwagę autorzy Długookresowej Strategii Rozwoju Kraju Polska 2030. Trzecia fala nowoczesności (2011: 6), dokumentu mającego znaczenie strategiczne dla przyszłości naszego kraju.

Według dokumentu programowego Europa 2020. Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu, przygotowanego przez Komisję Europejską, Europę czeka wiele zmian mających być odpowiedzią na słabości, które obnażył niedawny kryzys gospodarczy. Strategia ta to nowy, długofalowy program społeczno-gospodarczy Unii Europejskiej, który zastąpił obowiązującą od 2000 r. Strategię Lizbońską. Obejmuje trzy wzajemnie powiązane ze sobą priorytety: rozwój inteligentny (rozwój gospodarki opartej na wiedzy i innowacji), rozwój zrównoważony (wspieranie gospodarki efektywniej korzystającej z zasobów, bardziej przyjaznej środowisku i bardziej konkurencyjnej), rozwój sprzyjający włączeniu społecznemu (wspieranie gospodarki o wysokim poziomie zatrudnienia, zapewniającej spójność społeczną i terytorialną).

Ważne miejsce w strategii Unii Europejskiej zajmują innowacje. Przygotowano 7 projektów przewodnich, wśród nich Unię Innowacji, projekt mający doprowadzić do poprawy warunków ramowych i dostępu do finansowania badań i innowacji, tak aby innowacyjne pomysły przeradzały się w nowe produkty i usługi, które z kolei przyczynią się do wzrostu gospodarczego, tworzenia nowych miejsc pracy i rozwiązania problemów społecznych.

Tymczasem, chociaż zrobiono wiele w tym kierunku, Polsce wciąż nie udaje się sprostać stawianym jej wymaganiom na polu innowacji. Nasz kraj jest w tyle jeśli chodzi o liczbę wprowadzanych rozwiązań innowacyjnych. W cyklicznym rankingu Komisji Europejskiej Innovation Union Scoreboard, mierzącym poziom innowacyjności (który w 2011 r. zastąpił stosowaną wcześniej europejską tablicę wyników innowacyjności EuropeanInnovationScoreboard, EIS), Polska zajęła w 2010 r. – 22 miejsce wśród 27 krajów UE, a w roku 2014 – 25 miejsce, a więc spadła o trzy pozycje.

Państwa członkowskie UE podzielono w tablicy wyników na cztery grupy (zob. Wykres 1). Są to:

1. liderzy innowacji – kraje osiągające wyniki znacznie powyżej średniej dla UE;
2. kraje doganiające liderów – to kraje osiągające wyniki zbliżone do średniej dla UE;
3. umiarkowani innowatorzy – plasują się poniżej średniej dla UE;
4. innowatorzy o skromnych wynikach – plasują się znacznie poniżej średniej dla UE.

Polska ze swoim 22 miejscem za rok 2010 znajdowała się wśród umiarkowanych innowatorów, osiągających wyniki poniżej średniej dla Unii Europejskiej. W roku 2014 zajmuje miejsce 25. Jest tylko o krok przed Rumunią, która jest pierwsza w grupie innowatorów o skromnych wynikach, a więc krajów, które plasują się znacząco poniżej średniej dla całej Unii. Ostatnie dwa miejsca należą do Litwy i Bułgarii.

Komisja Europejska badając innowacyjność poszczególnych regionów w UE już od kilku lat posługuje się tzw. The European Regional Innovation Scoreboard. Narzędzie to dzieli europejskie regiony (w przypadku Polski – województwa) na cztery kategorie na skali innowacyjności (zob. Rys. 1): liderów innowacji (innovation leader), naśladowców innowacyjności (innovation follower), umiarkowanych innowatorów (moderate innovator) oraz niewielkich innowatorów (modest innovator). W najnowszej edycji badania, którego wyniki zostały opublikowane w 2014 roku, zdecydowana większość polskich województw otrzymała najniższy w tej kategorii status – niewielkich innowatorów. Jedynie województwo mazowieckie posiada status umiarkowanego innowatora.

Również badania Głównego Urzędu Statystycznego nie napełniają optymizmem, szczególnie porównując dane w kolejnych latach i biorąc pod uwagę wielkość podmiotu prowadzącego działalność innowacyjną. Według raportu pt. Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach 2009-2011 aktywnych innowacyjnie przedsiębiorstw przemysłowych oraz z sektora usług w Polsce było odpowiednio 16,9% oraz 12,3% wobec ogólnej ich liczby. W latach 2008-2009 było to: 18,1% i 13,5%, można więc zaobserwować spadek ilości aktywnych innowacyjnie firm. Przez aktywny innowacyjnie jest rozumiany podmiot, który wprowadził w okresie objętym badaniem przynajmniej jedną innowację lub realizował innowacyjny projekt, który z różnych względów nie został zakończony. Największy odsetek podmiotów innowacyjnych występował wśród dużych jednostek.

Kiedy uwzględnimy rodzaj wprowadzanych innowacji, występuje podobna tendencja. Innowacje produktowe lub procesowe najczęściej wprowadzały podmioty o liczbie pracujących 250 i więcej osób (57,8% przedsiębiorstw przemysłowych oraz 44,0% z sektora usług). W przypadku innowacji organizacyjnych wdrożyło je 8,3% przedsiębiorstw przemysłowych oraz 9,1% przedsiębiorstw z sektora usług. Z kolei gdy weźmie się pod uwagę innowacje marketingowe, wprowadziło je 7,9% przedsiębiorstw przemysłowych i 7,8% przedsiębiorstw z sektora usług. W porównaniu do lat 2008-2010 wystąpił spadek tych wskaźników.

Istnieje znaczne zróżnicowanie poziomu innowacyjności wśród przedsiębiorstw przemysłowych i usługowych na poziomie województw, które powiększyło się biorąc pod uwagę ubiegłe lata. Uwzględniając podział terytorialny, relatywnie najwięcej aktywnych innowacyjnie i innowacyjnych przedsiębiorstw przemysłowych w latach 2009-2011 występuje w województwie podkarpackim (odpowiednio 22,2% i 21,0%), natomiast przedsiębiorstw z sektora usług – w województwie pomorskim (15,3% i 14,1%). W latach 2008-2009 najwyższy odsetek przedsiębiorstw przemysłowych aktywnych innowacyjnie i innowacyjnych wystąpił również w województwie podkarpackim (odpowiednio 21,8% i 15,6%), natomiast w usługach zwyciężyło wtedy województwo mazowieckie (16,3% i 15,6%).

Innowacje to proces wymagający współpracy coraz bardziej powiększającej się sieci interesariuszy. Współpracę w ramach działalności innowacyjnej w latach 2009-2011 prowadziło 32,6% aktywnych innowacyjnie przedsiębiorstw przemysłowych oraz 28,1% podmiotów z sektora usług. Wśród przedsiębiorstw aktywnych innowacyjnie o liczbie pracujących powyżej 250 osób, ponad połowa przedsiębiorstw przemysłowych oraz jednostek z sektora usług współpracowała w ramach działalności innowacyjnej (działalnością innowacyjną nie jest zamawianie prac u wykonawcy zewnętrznego, które nie łączy się ze współudziałem w realizacji). W zakresie aktywnej współpracy innowacyjnej współpracowało 32,6% przedsiębiorstw przemysłowych i 28,1% przedsiębiorstw z sektora usług. Oznacza to spadek w stosunku do lat 2008-2009, gdzie odsetki wynosiły 33,8% i 32,8%. Znacznie częściej współpracują w dziedzinie innowacji firmy z sektora publicznego, a także duże przedsiębiorstwa (powyżej 250 osób zatrudnionych). Co ciekawe liczba pozytywnie ocenionych przez przedsiębiorców podmiotów z którymi współpracowali, nie wygląda imponująco m.in. dla szkół wyższych i jednostek PAN (zob. tamże: 77).

Gdyby zwrócić uwagę na samą ilość firm, okaże się, że małych przedsiębiorstw jest 98,9% z ich ogólnej liczby, średnich 0,9%, a dużych 0,2% (por. Działalność przedsiębiorstw… 2011: 37). Wydaje się więc zasadne oceniając innowacyjność przedsiębiorstw w Polsce przyglądać się szczególnie uważnie sektorowi MŚP. Przytoczone dane nie byłyby jednak kompletne, a ich istotność nie tak wielka, bez odwołania do ilości osób pracujących w różnej wielkości przedsiębiorstwach (patrz: Wykres 2). Okazuje się, że w małych i średnich przedsiębiorstwach pracuje w sumie blisko 70% z ogółu zatrudnionych, podczas gdy w dużych firmach 30,1%.

Według danych z ogólnopolskiego badania przeprowadzonego na zlecenie PKPP Lewiatan (Ranking najbardziej innowacyjnych firm w Polsce) w latach 2001-2008 można zauważyć, że małe i średnie przedsiębiorstwa w Polsce budują swoją przewagę konkurencyjną głównie na cenie. Wzrastało znacznie jakości produktów i usług, specjalistycznej wiedzy i umiejętności, a także zdolność do dostosowywania się do wymagań klientów, ale odsetek firm, które stawiają na innowacyjne produkty i usługi był ciągle niski, i malał w kolejnych latach.

Podsumowując, znaczenie innowacji dla gospodarki jako takiej i dla poszczególnych krajów będzie rosło, choćby tylko dlatego, że oczekuje tego Unia Europejska i taki wyznaczyła kierunek rozwoju. Tymczasem wyniki rankingów nie są w tym względzie łaskawe dla Polski. W 2014 r. zajmuje ona 25 miejsce wśród 28 ocenionych krajów Unii Europejskiej. Dane GUS od kilku lat alarmują o spadku znaczenia innowacyjności dla polskich firm. Wydaje się zasadne, aby szczególnie w tym względzie wspierać małe i średnie firmy, które w Polsce dominują, nie tylko pod względem ich liczby (to naturalne), lecz również pod względem ilości osób w nich zatrudnionych.

Bibliografia

1. Długookresowej Strategii Rozwoju Kraju Polska 2030. Trzecia fala nowoczesności, http://mac.gov.pl/files/wp-content/uploads/2013/02/Strategia-DSRK-PL2030-RM.pdf (26.03.2014).
2. Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2010, http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/pgwf_dzialalnosc_przedsiebiorstw_niefinansowych_w_2010.pdf (17.02.2012).
3. Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach 2009-2011. 2012. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny.
4. Europa 2020. Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu, http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2010:2020:FIN:PL:PDF (26.03.2014).
5. Innovation Union Scoreboard 2014, http://ec.europa.eu/enterprise/policies/innovation/files/ius/ius-2014-summary_en.pdf (26.03.2014).
6. Kierunki wzrostu innowacyjności gospodarki na lata 2007-2013. 2006. Warszawa: Ministerstwo Gospodarki.
7. Regional Innovation Scoreboard 2014, http://ec.europa.eu/enterprise/policies/innovation/files/ris/ris-2014-summary_en.pdf (26.03.2014).
8. Starczewska-Krzysztoszek, Małgorzata. 2008. Ranking najbardziej innowacyjnych firm w Polsce. Warszawa: Kamerton Innowacyjności.
9. Traktat o przystąpieniu Rzeczypospolitej Polskiej do Unii Europejskiej: podpisany 16 kwietnia 2003 r. w Atenach, http://polskawue.gov.pl/files/Dokumenty/Publikacje_o_UE/traktatoprzystapieniu.pdf (14.02.2013).

MS

Redakcja strony

www.mojasocjologia.pl