Badania pilotażowe, inaczej nazywane badaniami próbnymi, przeprowadzane są po to, aby przetestować czy badanie właściwe będzie przebiegać zgodnie z założeniami i pozwoli uzyskać określone dane. Sprawdzić można podczas niego w zasadzie wszystko, od rodzaju doboru próby, metod i narzędzi badawczych, po kolejność pytań w kwestionariuszu ankiety lub wywiadu.
Dzięki badaniom pilotażowym wiadomo jest, który element badań wymaga poprawy. Jeśli nie udało się dotrzeć do wszystkich osób, które powinny być przebadane, pytania były dla badanych niezrozumiałe albo zdiagnozowano jeszcze inny problem, to jest to dobry moment na wprowadzenie zmian.
Badania pilotażowe są czasochłonne i wielu badaczy z nich rezygnuje, co jednak jest błędem. Z pewnością możliwość zdania się np. na opinie ekspertów jest kusząca, ale nie zastąpi ona pilotażu. Podczas niego mogą wyjść na światło dzienne kwestie, których nie dałoby się w inny sposób przewidzieć.
Według Leszka Gruszczyńskiego (1999: 101) do zadań pilotażu należą:
- weryfikacja problemu badawczego obejmująca udzielenie odpowiedzi na pytania: czy problem badawczy występuje w badanej zbiorowości, czy został właściwie zoperacjonalizowany, czy wskaźniki spełniają swoją funkcję, czy pojęcia mają jednakowy sens empiryczny, czy można rozwiązać problem badawczy za pomocą takiej techniki badawczej;
- weryfikacja narzędzia badawczego: ocena kwestionariusza i poszczególnych pytań do nawiązania kontaktu pomiędzy badaczem a badanym, ocena pytań pod względem przydatności do rozwiązania problemu, sprawdzenie czy pytania są dopasowane do możliwości badanych, sprawdzenie stopnia trafności i istotności uzyskanych odpowiedzi, ocena zrozumiałości pytania i adekwatności kafeterii (pomocne są wypowiedzi zawarte w „Inne. Jakie? …”), określenie czy zastosowane w kwestionariuszu pytania otwarte można byłoby zastąpić zamkniętymi, analiza pytań i odpowiedzi pod względem ich zupełności, sprawdzenie ile pytań pozostało bez odpowiedzi;
- określenie aspektów organizacyjnych i technicznych badania: sprawdzenie czasu realizacji badań (m.in. przyjazd, kontakt z respondentem, wypełnienie kwestionariusza), weryfikacja operatu, oszacowanie listy jednostek niedostępnych, sprawdzenie sposobów dotarcia do badanych i miejsc przeprowadzenia badań, ustalenie kosztów, sprawdzenie sieci ankieterów;
- opracowanie zebranego materiału empirycznego: przygotowanie instrukcji kodowej, decyzje dotyczące tabel wynikowych, współczynników i testów statystycznych.
Podczas badań pilotażowych należy sprawdzić nie tylko procedurę badawczą, dobór próby, określone pytania, lecz także odpowiedzi jakich udzieli respondenci. Może zdarzyć się sytuacja, w której pozornie nieskomplikowane pytanie, dostarczy odpowiedzi skrajnie różnych, świadczących o tym, że każdy inaczej je zrozumiał. Ważne jest także przetestowanie pracy ankieterów, tego czy radzą sobie z doborem respondentów (czy nie jest to zbyt skomplikowane i pracochłonne), czy potrafią wypełnić kwestionariusz itp.
Badanie pilotażowe może zostać przeprowadzone na kilka sposobów. W jednym przypadku jest jak najbardziej podobne do badań właściwych. W innych jednak, celowe może być wprowadzenie modyfikacji, np. użycie innej techniki badawczej (kiedy badacz nie chce czekać na wyniki z ankiety pocztowej, przeprowadza ankietę indywidualną) albo przetestowanie tylko najbardziej newralgicznej części kwestionariusza. Czasami także po wypełnieniu ankiety, przeprowadza się z respondentami wywiad dotyczący ankiety, którą właśnie wypełnili, aby mogli ją ocenić (pod względem np. zrozumiałości pytań, obecności wszystkich wariantów odpowiedzi itp.).
Zasadniczy problem przed którym stoi badacz mający przygotować pilotaż, sprowadza się więc do tego, czy ograniczyć się do przeprowadzenia badania w taki sam sposób jak będzie wyglądało badanie właściwe, czy też rozszerzyć ten zakres i zebrać dodatkowe opinie. Z jednej strony pilotaż powinien być maksymalnie podobny do badań zasadniczych, ale z drugiej ma on za zadanie dostarczyć wszelkich informacji, które pomogą je udoskonalić. Nie jest łatwo rozstrzygnąć ten problem i jest to zwykle sprawa indywidualna dla każdego badacza.
Przyjmuje się, że populacja do badań pilotażowych powinna liczyć 5% zasadniczej populacji, która będzie podlegać badaniu. Jeśli populacja docelowa jest nieliczna, można wykorzystać do pilotażu inną grupę, która jest w jakiś sposób do niej podobna i stanowi dla niej alternatywę. Respondenci, którzy brali udział w pilotażu, nie powinni brać udziału w badaniu właściwym.
BIBLIOGRAFIA
- Gruszczyński, Leszek A. 1999. Kwestionariusze w socjologii: budowa narzędzi do badań surveyowych. Katowice: Uniwersytet Śląski.
- Oppenheim, Abraham N. 2004. Kwestionariusze, wywiady, pomiary postaw. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo.
