Nazwa została wprowadzona do demografii przez R. Lesthaeghe i D. van de Kaa w roku 1986. Drugie przejście demograficzne to jednokierunkowa zmiana wielu zachowań demograficznych. Zjawisko to odnosi się do sfery małżeńskości i rodności. Zrywa się z ciągłością przemian i stabilizacją, jakie proponowała teoria przejścia demograficznego.

Po II wojnie światowej miał miejsce wyż demograficzny, jednak w późniejszym okresie nastąpiło unormowanie płodności na poziomie prostej reprodukcji ludności. Połowa lat 60-tych to w Europie silny, powszechny spadek płodności. Nastąpiły trwałe zmiany rozrodczości, które zgodnie z teorią przejścia demograficznego nie powinny mieć miejsca.

Według R. Lesthaeghe i D. van de Kaa nastąpiło nowe jakościowo zjawisko, czyli wystąpiła nieciągłość w reprodukcji ludności. Jakie były tego źródła? Otóż w Europie Zachodniej nastąpiło diametralne przewartościowanie rodziny. Rodzice zamiast inwestować w przyszłość swoich dzieci, skoncentrowali się na samorealizacji. Spowodowało to przemianę modelu rodziny z „mieszczańskiego” na „zindywidualizowany”.

Na spadek płodności złożyły się następujące zjawiska:

1. upowszechnienie przedmałżeńskich stosunków płciowych,
2. opóźnienie wieku zawierania małżeństwa,
3. dywersyfikacja i upowszechnienie alternatywnych form związków partnerskich,
4. zwiększenie zjawiska trwałego celibatu (pozostawania poza związkami partnerskimi),
5. wzrost nasilenia rozwodów,
6. powszechność rodzin niepełnych,
7. wielość i różnorodność związków partnerskich w ciągu życia jednostki,
8. zmniejszenie proporcji osób pozostających w formalnych związkach małżeńskich,
9. zmniejszenie średniej liczebności dzieci w rodzinie,
10. zanik wielodzietności,
11. wzrost dobrowolnej bezdzietności,
12. upowszechnienie środków antykoncepcyjnych,
13. opóźnienie wieku prokreacji (por. Okólski 2005: 148)

Zjawisko drugiego przejścia demograficznego ma zdaniem wielu autorów ścisły związek z tzw. ponowoczesnością i zmieniającymi się w jej wyniku wzorami zachowań.

Wykres 1. Drugie przejście demograficzne według D. van de Kaa

źródło: M. Okólski 2005, s. 149.

BIBLIOGRAFIA

1. Kędelski, M. 2006. Demografia jako nauka o rozwoju ludności. W: M. Kędelski, J. Paradysz. Demografia. Poznań: Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu.
2. Okólski, M. 2004. Demografia zmiany społecznej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR.
3. Okólski, M. 2005. Demografia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR.
4. Holzer, J. Z. 1999. Demografia. Warszawa: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne.

MS

Redakcja strony

www.mojasocjologia.pl