Dysonans poznawczy oznacza sytuację jednostki, „(…) która zdaje sobie sprawę z rażącej sprzeczności pomiędzy swoimi wierzeniami, opiniami, wyznawanymi wartościami lub przewidywaniami a odbieranymi przez nią rzeczywistymi informacjami dotyczącymi danej sprawy lub między jej własnym zachowaniem i poglądami (np. osoba uznająca ideę równości wszystkich narodów nie zgadza się na uznanie praw politycznych przedstawicieli mniejszości zamieszkujących dane państwo)” (Słownik socjologiczny 1998: 50).
Teorię dysonansu poznawczego sformułował Leon Festinger w 1957 roku. Opiera się ona na założeniu, że w przypadku pojawienia się dwóch sprzecznych sądów człowiek odczuwa dysonans (napięcie), który chce zredukować. Aby tego dokonać odpowiednio dostosowuje swoje myślenie.
Teoria ta sprowadza się do przekonania, że gdy człowiek uświadomi sobie, że postępuje inaczej niż myśli, że powinien, czyli jego postawa nie zgadza się z zachowaniem, wówczas odczuwa przymus, aby dopasować swoje myślenie do zachowania i w ten sposób je uzasadnić. Może również zmienić zachowanie.
Wynika to z wewnętrznej potrzeby spójności u człowieka: „Festinger twierdzi, że ludzie dochodzą do pewnych przekonań nie tyle na zasadzie logiki, ile odwołując się do swych potrzeb psychologicznych; mamy więc do czynienia ze swego rodzaju psychologiką. Utrzymuje on, że dążenie do harmonii i równowagi pociąga za sobą skłonność do zachowania zgodności między różnymi przekonaniami. Redukcja d.p. może być efektem zarówno zmiany zachowania, jak i zmiany postawy danej osoby. Tak więc może ona zaprzestać palenia, lecz może też zmodyfikować swą wiedzę, uznając pogląd, iż ‘większość palących nie umiera młodo, nie można więc mówić o ryzyku’. Teoria ta jest niemal tautologiczna (…) przez założenie istnienia jakiejś wewnętrznej potrzeby spójności. Jest także krytykowana z powodu niejasności, a mimo to jej wpływ jest ogromny” (Słownik socjologii i nauk społecznych 2005: 67-68).
Dysonans poznawczy to „(…) napięcie powstające wskutek uświadomienia sobie, że w naszym systemie poznawczym istnieją dwa sprzeczne elementy. Dysonans może się pojawić na przykład, gdy zdamy sobie sprawę, że bez żadnego ważnego uzasadnienia postąpiliśmy niezgodnie z naszymi postawami lub wybraliśmy jedną z możliwości, mimo przesłanek przemawiających na korzyść drugiej” (Myers 2003: 177).
BIBLIOGRAFIA
- Myers, D. G. 2003. Psychologia społeczna. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo.
- Słownik socjologiczny. 1998. Toruń: Wydawnictwo Graffiti BC.
- Słownik socjologii i nauk społecznych. 2005. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
