Hipoteza badawcza. Tworzenie hipotez

Hipoteza badawcza – definicja

Hipoteza badawcza – pojęcie wywodzi się z greckiego „hipothesis” i oznacza m. in. domysł, przypuszczenie. Chodzi tutaj o domysł, który wymaga sprawdzenia, czyli weryfikacji poprzez odpowiednie badania stosowane w danej nauce. Jest to propozycja odpowiedzi na zadane pytanie, wynikające z problemu badawczego, jest propozycją twierdzenia naukowego. Musi być sprawdzalna. Wyraża się ją w postaci związku pomiędzy zmienną zależną, a zmienną niezależną.

Jej ogólna forma to: „Jeśli p to q”, gdzie p będzie zmienną niezależną, a q zmienną zależną.

Według Babbiego hipoteza jest szczegółowym, sprawdzalnym oczekiwaniem wobec rzeczywistości, które wynika z ogólniejszej tezy. Badacz mógłby sformułować np. hipotezę: 'Wśród biednej młodzieży wskaźnik przestępczości będzie wyższy niż wśród bogatej’.

Hipoteza umożliwia odpowiednie, rzeczowe i refleksyjne ukierunkowanie procesu badawczego i przedmiotu badań w celu ich sprawdzenia. „Hipotezy są pewnymi twierdzeniami, czy domysłami odpowiadającymi na nasze pytania, jak, dlaczego i w jakim sensie takie a takie fakty czy zdarzenia zachodzą. Opierając się zatem na przyjętych uprzednio założeniach, hipotezy wyjaśniają nam fakty, procesy czy zjawiska w zakresie sformułowania przez nas zagadnień. W badaniach chodzi najczęściej o domysł, czy przypuszczenie, że pomiędzy rozpatrywanymi zjawiskami, zdarzeniami czy procesami zachodzą określone związki, czyli orzekają o zależnościach zachodzących między faktami, które chcemy zbadać, oraz o ogólnych prawidłowościach, według których te fakty zachodzą” (Krzykała 1986: 33).

Jednak nie każda hipoteza jest przydatna w badaniach. Przydatną dla badań jest hipoteza naukowa, czyli spełniająca pewne wymogi metodologiczne. Stąd postulaty, aby hipotezy naukowe były (por. Sztumski 2005: 53):

1. na tyle nowe, że wskazywałyby jakieś nieznane aspekty faktów, procesów itp.;
2. ogólne, czyli obejmujące swoim zakresem wszelkie fakty, procesy czy zjawiska, jakich dotyczą;
3. pojęciowo jasne, tzn. wyrażone w ostrych, jednoznacznych terminach;
4. niesprzeczne wewnętrznie, zatem nie zawierające zdań sprzecznych ze sobą;
5. empirycznie sprawdzalne;
6. nie powinny być tautologią, ani banałem.

Budowa hipotez badawczych

Można wymienić za Franciszkiem Krzykałą (1986: 34-35) – 5 sposobów budowania hipotez roboczych. Są to:

1. Pogląd intuicyjny, czyli opieranie się bardziej na przeczuciu w ujmowaniu powiązań i zależności. Formułuje się je, gdy mamy do czynienia ze skomplikowanym i niewystarczająco udokumentowanym zjawiskiem.
2. Stosowanie analogii, wymaga dobrej orientacji teoretycznej i metodologicznej. Umożliwia znalezienie analogii pomiędzy nawet znacznie oddalonymi od siebie dziedzinami wiedzy. Przykładem może być analogia pomiędzy organizmem biologicznym, a organizmem społecznym, zastosowana przez H. Spencera.
3. Hipotezy oparte na tworzeniu czy ustalaniu modeli czy ideałów. Model jako konstrukcja schematyczna przedstawia w uproszczony sposób jakiś przedmiot, zjawisko, czy proces. Jest obrazem, który nie występuje rzeczywiście, służy jedynie do oceny już istniejących zjawisk.
4. Hipotezy oparte na związkach zależności przyczynowej, stosowane są najczęściej w naukach ścisłych, rzadziej humanistycznych.
5. Hipotezy alternatywne, stosowane wówczas, gdy mamy do czynienia ze złożonością i różnorodnością związków przyczynowych, a zgromadzona wiedza i doświadczenie umożliwia sformułowanie rozwiniętej hipotezy, składającej się z różnych, nawet przeciwstawnych przypuszczeń.

Natomiast Sztumski (2005: 55) wyróżnia 3 najbardziej znane w naukach społecznych sposoby tworzenia hipotez:

1. wysuwanie wniosków hipotetycznych z już istniejącej teorii,
2. „odkrywanie” hipotezy poprzez uogólnienie zebranych danych, np. ze sprawozdań statystycznych,
3. „wczuwanie się” w sytuacje społeczne,czyli wysuwanie hipotez w oparciu o doświadczenie życiowe i własne domysły.

Ponadto wskazuje on na jeszcze jeden sposób budowania hipotez, mianowicie tworzenie ich w oparciu o inspirację, wynikającą z codziennej praktyki.

BIBLIOGRAFIA:

1. Babbie, E. 2007. Badania społeczne w praktyce. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
2. Krzykała, F. 1986. Metodologia badań i technik badawczych w socjologii. Koszalin-Poznań: Koszaliński Ośrodek Naukowo-Badawczy.
3. Sztumski, J. 2005. Wstęp do metod i technik badań społecznych. Katowice: Wydawnictwo Śląsk.

MS

Redakcja strony

www.mojasocjologia.pl