Joy Hendry
Japończycy. Kultura i społeczeństwo
Japonia, jej kultura i mieszkańcy fascynują Zachód od wielu wieków. To kraj zachowujący równowagę miedzy bogatą i żywą tradycja a nowatorstwem. W Europie patrzymy na Kraj Kwitnącej Wiśni dość stereotypowo i często nie dostrzegamy, jak dynamicznie się zmienia – podkreśla brytyjska antropolog Joy Hendry w książce „Japończycy. Kultura i społeczeństwo”. Badaczka, która wiele lat spędziła w Japonii, autorka licznych cenionych prac o tym kraju, wprowadza czytelników w świat japońskiej kultury. I należy podkreślić, że czyni to w sposób popularny, daleki od specjalistycznego żargonu.
Jej książka, wydana przez Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, przeznaczona jest dla wszystkich osób zainteresowanych głębiej tą problematyką. Wyposażona jest w słowniczek najważniejszych terminów związanych z kulturą tego kraju. Pozycja może szczególnie przydać się podróżnikom i biznesmenom wybierającym się do Japonii.
Hendry przedstawia w kolejnych rozdziałach wszystkie najważniejsze sfery życia w tym kraju – od rodziny, przez wspólnoty sąsiedzkie, edukację, obyczaje, religię, sztukę i rozrywkę aż po politykę. Książka porusza także – w sposób bardzo lakoniczny – skutki tragicznego trzęsienia ziemi i katastrofy nuklearnej w Fukushimie w marcu 2011 roku.
Autorka zaznacza, że japońskie społeczeństwo rządzi się wieloma zasadami, trudnymi do zrozumienia dla Europejczyków, np. wszechobecną zasadą hierarchii. Przybysz z innego kraju powinien znać dobrze ten miejscowy savoir-vivre, w przeciwnym wypadku może bowiem urazić swoich japońskich gospodarzy. „Osobie stojącej wyżej w hierarchii należy kłaniać się głębiej niż komuś, kto zajmuje niższą pozycję, a ponadto trzeba wówczas trzymać głowę pochyloną dłużej niż robi to nasz rozmówca” – tłumaczy badaczka. Innym przejawem hierarchicznych różnic jest zwyczaj wręczania podarków o nierównej wartości – w zależności od pozycji obdarowywanej osoby.
Regule hierarchii towarzyszy jednak – co może wydać się paradoksalne – inna ważna zasada: równości, występująca m.in. w japońskich szkołach; bierze się ona z przekonania, że każde dziecko, niezależnie od swoich zdolności, potrafi osiągnąć sukces, jeśli tylko uczy się pilnie i jest pracowite.
Niektórym, słabo zorientowanym, mieszkańcom Zachodu Japonia kojarzy się głównie z męską dominacją i obecnością gejsz, mylnie utożsamianymi z prostytutkami (o czym także pisze Hendry); jednak wbrew stereotypom relacje damsko-męskie coraz częściej opierają się na równości, a większość współczesnych Japonek pracuje dziś poza domem. Autorka wyjaśnia obszernie hermetyczne, na pierwszy rzut oka, obyczaje i rytuały japońskie. Omawia też rolę religii w życiu codziennym – nie tylko dominującego szintoizmu, ale i innych kultów obecnych w tym kraju, zwłaszcza buddyzmu, konfucjanizmu i taoizmu.
Hendry polemizuje ze stereotypową opinią, że Japończycy są mistrzami w rozwijaniu cudzych idei, natomiast sami nie wykazują się nowatorstwem. Dowodzi, że japońscy twórcy maja spory wpływ nie tylko na rozwój technologii, ale i na światową sztukę – modę, muzykę, design, kino. W dziedzinie kultury popularnej Kraj Kwitnącej Wiśni opiera się amerykanizacji, a nawet eksportuje wiele swoich produktów, żeby wspomnieć tylko o komiksach manga, animacjach czy choćby niezwykle popularnych ostatnio także w Polsce powieściach H. Murakamiego.
Przy okazji warto zauważyć, że Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego wydało w ubiegłym roku inną ciekawą prace o tymże kraju: „Druga strona księżyca. Pisma o Japonii” – niepublikowane w Polsce teksty słynnego, nieżyjącego już antropologa francuskiego C. Levi-Straussa.
PAP – Nauka w Polsce
