„Jestem rozczarowany, wręcz wściekły, że pokolenie europejskich polityków i intelektualistów działające po 1989 roku zdradziło liberalne ideały. Kontrrewolucja nie ograniczy się do poprawiania ich błędów; pójdzie dalej, zniszczy wiele instytucji, bez których demokracja nie może przetrwać, a kapitalizm stanie się łupieżczy”. Czy Europa się rozpada? Czy społeczeństwo otwarte ma szanse przetrwać? Czy Europejczycy będą ponownie czuć się bezpiecznie? – na te i inne pytania stara się odpowiedzieć prof. Jan Zielonka w swojej nowej książce.
Jan Zielonka jest profesorem Studiów Europejskich na Uniwersytecie w Oksfordzie Ralf Dahrendorf Professorial Fellow w St Antony’s Colege. Wykładał na Uniwersytecie Warszawskim, Europejskim Uniwersytecie we Florencji i na holenderskim uniwersytecie w Leiden. Jest autorem wielu książek i ekspertem w dziedzinie Unii Europejskiej, polityki międzynarodowej, ewolucji mediów i systemów demokratycznych.
Książka „Kontrrewolucja. Liberalna Europa w odwrocie” została napisana w formie listu do nieżyjącego już Ralfa Dahrendorfa. Stanowi to nawiązanie do sposobu w jaki ten ostatni analizował konsekwencje burzliwego okresu 1989 r. w Europie Wschodniej. Prof. Zielonka podąża śladami swojego mentora i analizuje znaczenie, i skutki okresu, który nastąpił trzy dekady później. Mowa tutaj o antyliberalnej kontrrewolucji, odwracaniu się od liberalnych wartości i spoglądaniu w kierunku państw narodowych, która to tendencja ma miejsce w całej Europie. System liberalny rozpada się, już nie tylko w Warszawie i Budapeszcie, ale także w Londynie, Amsterdamie, Madrycie, Rzymie, Atenach i Paryżu.
Teza stawiana w liście głosi, że Europa i jej liberalny projekt potrzebują przemyślenia i stworzenia na nowo. Nastrój niepewności panuje w całej Europie. Nie udało jej się dopasować do wielkich zmian geopolitycznych, gospodarczych i technologicznych, które przetoczyły się przez kontynent w okresie ostatnich trzydziestu lat. Wartości liberalne, na których została zbudowana Europa zostały zdradzone, a dla Europejczyków nastał czas próby. Jednak nie oznacza to, że liberalizm się skończył. Jego podstawowe wartości (racjonalność, wolność, indywidualizm, ograniczenie władzy) wciąż mają moc.
Jak można przeczytać w książce, kontrrewolucjoniści chociaż krytykują demokrację liberalną, Unię Europejską, czy wolny rynek, nie mają sensownego programu odnowy. Jest to bardzo różnorodna grupa, o różnych korzeniach i stopniu radykalizmu. Łączy ich jednak jedno, są przeciwnikami porządku ustanowionego w 1989 r. Atakują nie tylko przywódców rządzących od tego momentu, lecz także integrację europejską, liberalizm konstytucyjny i ekonomię neoliberalną. Pod ich wpływem polityka strachu, nienawiści i zemsty przybiera na sile.
Co więc nas czeka w przyszłości? Trudno powiedzieć. Autor uważa, że nie ma już powrotu do poprzedniego stanu rzeczy, ale jako liberał wierzy, że jest możliwe naprawienie błędów przeszłości i skonstruowanie liberalnego projektu na miarę XXI w. Przy czym zmiana powinna dotknąć nie tylko program, ale też przywódców.
Z pewnością książkę można polecić tym wszystkim, którzy zastanawiają się, co się obecnie dzieje w Europie i w jakim kierunku podąża współczesny liberalizm. Stanowi ona zapis rozważań autora na ten temat, które czytelnik może prześledzić i wspólnie z nim przemyśleć, co takiego się stało, że nowy ład powstały po 1989 r. przestał wystarczać, a władzę zdobywają populiści, nie mający żadnego planu na przyszłość poza destrukcją obecnego porządku.
Socjolog (2009 – UKSW) i project manager (2011 – SGH). Członek International Sociological Association (ISA). Specjalizacja: socjologia zarządzania i rozwoju lokalnego.
