Ukazał się pierwszy tom tekstów z obrad Pierwszego Kongresu Archeologii Polskiej, który odbył się w Warszawie w 2013 r., pt. „Archeologia współczesności” „Jego pierwsze miejsce w naszej serii jest (…) wyrazem dynamicznie rosnącego zainteresowania tą właśnie, dotąd marginalizowaną, częścią archeologii, odzwierciedlającą rozszerzenie zakresu kompetencji archeologów na czasy nieomal nam współczesne” – pisze we wstępie prof. Zbigniew Kobyliński.
Jak wyjaśniła PAP Hanna Pilcicka-Ciura ze Stowarzyszenia Naukowego Archeologów Polskich (SNAP), które jest wydawcą tomu, działacze tego zrzeszenia od kilku lat zaangażowani są w dyskusję o archeologii współczesności. Dlatego uznano, że należy wesprzeć wydanie drukiem materiałów, jak określiła, „jednej z najważniejszych sesji Pierwszego Kongresu Archeologii Polskiej”. Stowarzyszenie było również organizatorem kongresu.
„Do zagadnienia kłamstw, przemilczeń, manipulacji, którymi obarczono historię wieku XX – i którym sprzeciwiają się materialne dowody odnajdywane przez archeologów – odnoszą się wprost lub pośrednio teksty składające się na ten tom” – wyjaśnia we wstępie dr hab. Anna Zalewska, redaktorka publikacji.
W książce znajduje się szesnaście artykułów podzielonych na trzy bloki tematyczne: archeologia martyrologii XX wieku, archeologia współczesnych konfliktów zbrojnych oraz konteksty archeologii współczesności – aplikacje.
Dużo miejsca poświęcono badaniom archeologicznym miejsc związanych ze zbrodniczą działalnością Sowietów (m.in. Katyń, Charków). Opisano tez poszukiwania ofiar tzw. rzezi wołyńskiej. Kilka artykułów dotyczy badań pól bitwy, jednak głównie w kontekście sąsiadujących z nimi mogił poległych żołnierzy w czasie dwóch największych konfliktów zbrojnych XX wieku.
Rzadko poruszanym w polskojęzycznej literaturze, a na którego temat znalazł się w opublikowanym tomie artykuł, jest zagadnienie „mokrych grobów”, czyli zatopionych statków, w których znajdują się szczątki doczesne żołnierzy. „Wydaje się, że wraki I i II wojny światowej w przeważającej mierze są dziedzictwem zapomnianym i pomijanym przez naukowe środowisko w Europie. Również dla większości archeologów nie wydają się one atrakcyjnym źródłem informacji” – sugeruje w publikacji Andrzej W. Święch.
O tym, że archeologia współczesności to nie tylko krwawe momenty w historii, przypomina artykuł dotyczący wykopalisk w obrębie XIX-wiecznego cmentarza staromarcińskiego w Poznaniu – jest to jednocześnie jedyny tekst, który nie dotyczy historii XX wieku.
„Praca ta jest ważną i potrzebną publikacją, która podejmuje problematykę niemal nieobecną w polskim piśmiennictwie naukowym. Jej bardzo dużą wartością jest ponadto systematyczne przedstawienie ogromu zbrodni dokonanych na obywatelach Polski w XX wieku” – ocenił w recenzji wydawniczej prof. Arkadiusz Marciniak.
Redaktorem tomu i organizatorem sesji dotyczącej archeologii współczesności w czasie Pierwszego Kongresu Archeologii Polskiej była dr hab. Anna Zalewska, historyk i archeolog z Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie i Instytutu Archeologii i Etnologii PAN. Badaczka kieruje obecnie projektem dotyczącym walk na froncie wschodnim w czasie I wojny światowej (http://naukawpolsce.pap.pl/aktualnosci/news,408343,polska-badaczka-probuje-odkryc-zapomniana-karte-i-wojny-swiatowej.html).
