Kwestionariusz ankiety a kwestionariusz wywiadu
Kwestionariusz to jedno z narzędzi badawczych stosowanych w socjologii. Wyróżnić można kwestionariusz ankiety i kwestionariusz wywiadu. Główna różnica między nimi, którą jeszcze należy uściślić, sprowadza się do tego, że pierwszy z nich wypełniany jest przez respondenta, natomiast drugi służy ankieterowi jako plan zadawanych pytań i uzupełniany jest przez niego.
Ankieta i kwestionariusz ankiety
Termin „ankieta” można rozumieć dwojako. Po pierwsze, ankieta jako technika gromadzenia danych. Po drugie, ankieta jako formularz wypełniany przez ankietera. Za obowiązujące na tej stronie uznaję rozumienie pierwsze. Natomiast sam formularz bardziej precyzyjnie będzie określany kwestionariuszem ankiety. Zatem kwestionariusz ankiety jest narzędziem stosowanym w technice zwanej ankietą.
Ankieta to „(…) taka standaryzowana technika otrzymywania informacji w procesie wzajemnego komunikowania się, w której porozumiewanie odbywa się w formie pisemnej, a więc bez pośrednictwa osoby badającej (tj. ankietera). Ankieta zatem stanowi technikę o wysokim stopniu <<samoczynności>>. Rola osób badających sprowadza się jedynie do rozprowadzenia i zebrania kwestionariuszy ankiety” (Pogórski 2007: 197).
Kwestionariusz ankiety to zestaw pytań tak sformułowanych, że ich treść nie wymaga dodatkowych informacji ze strony badawcza, czyli nie wymaga pośrednictwa ankietera. Jego rola może się ograniczyć do przekazania pisemnego przekazu. W przypadku, np. ankiety pocztowej ankieter jest całkowicie wyeliminowany. Mówi się nawet, że dzięki kwestionariuszowi ankiety badacz może niejako samodzielnie kontaktować się z respondentami bez pośrednictwa ankieterów. Nie ma ryzyka, że osoba ankietera wypaczy uzyskane dane.
Znaczenia nabiera tutaj rola respondenta. Z przyczyn obiektywnych może być nim tylko osoba potrafiąca czytać i pisać.
Jednak czasem pośrednictwo ankietera może być pożyteczne, na co wskazuje Franciszek Krzykała (1986: 63), np. w wypadku dokonywania spisów powszechnych, spisów rolnych, czy innych ukierunkowanych badań, ze względu na „(…) ekonomię czasu, niezawodność dotarcia do wylosowanej próbki reprezentacyjnej i uzyskania od nich oczekiwanych odpowiedzi, czy też ze względu na zawiłość i skomplikowanych charakter pytań, konieczność zakodowania uzyskanych informacji itd. W takim wypadku rola ankietera sprowadza się do wiernego i dosłownego przekazywania respondentowi treści pytań i wiernego rejestrowania uzyskanych odpowiedzi, bez próby ich interpretacji”.
Ankieter jest również potrzebny w ankiecie telefonicznej, radiowej lub audytoryjnej. W pierwszych dwóch przypadkach jego zasadnicza rola sprowadza się do wiernego odczytania treści pytań i możliwych odpowiedzi. W ostatnim, tj. ankiecie audytoryjnej rozdaje on kwestionariusze (albo jeśli kwestionariusz jest krótki, przekazuje jego treść ustnie, a odpowiedzi są notowane przez respondentów na kartkach), a także nadzoruje proces powstawania materiału.
W ankiecie znacznie większa jest standaryzacja danych niż w wywiadzie kwestionariuszowym. Wypełnienie kwestionariusza ankiety jest także łatwiejsze dla respondenta.
Czynność badawcze związane z ankietą są stosunkowo bardziej proste w porównaniu z innymi technikami badań. Dlatego może je wykonać nawet osoba mniej wykwalifikowana. Wpływa to na zmniejszenie kosztów prowadzenia takiego badania w stosunku do wywiadu kwestionariuszowego, gdzie potrzebne są określone umiejętności ankietera.
Kwestionariusz wywiadu
Kwestionariusz wywiadu jest zbiorem pytań, który wymaga pośrednictwa badacza prowadzącego wywiad. Prowadzący ma możliwość dopytania respondenta, jednak zabronione jest opuszczanie pytań i zadawanie pytań spoza kwestionariusza, nie wiążących się z celami wywiadu.
W wywiadzie bardzo ważna jest rola ankietera. To od jego umiejętności i zaangażowania zależy czy kwestionariusz zostanie właściwie zastosowany, „niewłaściwe posługiwanie się tym narzędziem badawczym obniża albo całkowicie niweczy wartość poznawczą uzyskanych tą drogą informacji. Odpowiedzi nieadekwatne do treści pytania np. z powodu niewłaściwego sposobu jego zadania, niedokładne, błędnie zanotowane itp. – traktowane są przy późniejszym opracowaniu jako pełnowartościowy materiał. W ten sposób, na skutek zbierania bezwartościowych danych, obniżona zostać może wartość końcowa wniosków formułowanych przez badawcza. Tylko dobry ankieter, umiejący w pełni wykorzystać zalety narzędzia badawczego, jakim jest kwestionariusz, potrafi przy jego pomocy dostarczyć badaczowi w pełni wiarygodnych i pełnych informacji” (Gostowski 1972: 76).
Aby ankieter był przygotowany do prowadzenia wywiadu, zwykle przechodzi on szkolenie ankieterskie, podczas którego może zapoznać się z zaleceniami dotyczącymi aranżowania wywiadu, sposobu zadawania pytań, przeprowadzić wywiad próbny itd. Treść żadnego pytania nie powinna być dla niego zaskoczeniem. Wszelkie wątpliwości należy rozwiać właśnie podczas szkolenia.
W kwestionariuszu wywiadu mogą zostać zapisane instrukcje skierowane do ankietera dotyczące, np. sposobu oznaczenia odpowiedzi, kolejności pytań itp. Ważne jest aby ankieter zapoznał się z nimi jeszcze przed wywiadem.
Na samym początku może być zamieszczony tekst, który ankieter ma wygłosić. Natomiast na końcu metryczka ankietera, czyli zbiór pytań, na które ankieter ma odpowiedzieć po przeprowadzeniu wywiadu. Z reguły dotyczy uwag i obserwacji ankietera, miejsca wywiadu, zachowania respondenta.
Podsumowanie
Różnice pomiędzy kwestionariuszem ankiety i kwestionariuszem wywiadu, a także procesem prowadzenia ankiety i wywiadu można sprowadzić do kilku głównych punktów:
- Zawartość – w kwestionariuszu wywiadu mogą zostać zawarte instrukcje skierowane do ankietera, a także (na końcu) pytania, na które on sam ma odpowiedzieć. W kwestionariuszu ankiety nie jest to potrzebne.
- Prostota – kwestionariusz ankiety musi być skonstruowany w taki sposób, aby osoba nie mająca żadnego doświadczenia badawczego, była w stanie poprawnie go wypełnić. Dlatego przy stosowaniu wszelkich wyrafinowanych sposobów kodowania, lepiej wybrać technikę wywiadu kwestionariuszowego i odpowiednio przeszkolić ankietera.
- Standaryzacja pytań – w ankiecie poziom standaryzacji pytań jest wyższy. Stosuje się na ogół pytania zamknięte, na które respondent ma łatwiej odpowiedzieć.
- Rola ankietera – w wywiadzie rola ankietera jest znacznie bardziej rozbudowana. Niektórzy postulują nawet, aby nie mówić o „ankieterze”, lecz o „osobie prowadzącej wywiad”.
- Koszt – koszt przeprowadzenia wywiadu na ogół jest wyższy, chyba że osobą prowadzącą wywiad będzie sam badacz. Wtedy można odliczyć koszt zaangażowania ankieterów. Jednak i w tym wypadku, choćby ankieta audytoryjna daje trudny do przecenienia – czas.
Uwaga! Jeśli chcesz zlecić przeprowadzenie ankiety internetowej i zebranie wyników, zobacz tutaj: sklepjaknapisac.com.
Przykłady
- Kwestionariusz wywiadu do badania opinii mieszkańców miasta i gminy (wypełnia ankieter)
- Kwestionariusz wywiadu do badania „Migracje wewnętrzne wśród Polaków” (wypełnia ankieter)
