Poniżej zaprezentowane zostanie urzeczywistnienie pewnego procesu myślowego prowadzącego do skonstruowania kwestionariusza wywiadu, na tyle krótko i konkretnie żeby wytłumaczyć, ale nie zanudzić. Podobny proces prowadzi do wyłonienia kwestionariusza ankiety, pamiętając przy tym, że byłby on wypełniany przez respondenta (szerzej o różnicach napisano tutaj). Wybór padł na kwestionariusz wywiadu z tego względu, że zawiera on elementy (metryczka próby, ankietera, warunki realizacji wywiadu), których próżno szukać w kwestionariuszu ankiety.
Uwaga! Jeśli chcesz zlecić przygotowanie kwestionariusza wywiadu zobacz tutaj: Kwestionariusz wywiadu – przygotowanie kwestionariusza wywiadu.
Załóżmy, że z jakichś względów zainteresował Cię temat migracji wewnętrznych wśród Polaków (np. w Twoim powiecie), a konkretniej ich przyczyny. Mógłbyś chodzić od człowieka do człowieka i pytać: „Czemu Pan/Pani się przeprowadził?”. Uzyskałbyś wiele różnych odpowiedzi, z którymi nie wiadomo co zrobić.
Możesz także, w zgodzie z etapami procesu badawczego, przejrzeć literaturę, czyli to co napisano na temat migracji i ich możliwych przyczyn. Wcześniej czy później natrafiłbyś na jakąś interesującą teorię, np. teorię „push-pull” i teorię kosztów-użyteczności. Mówiąc w skrócie, stanowi ona połączenie: teorii „push-pull” (na decyzję o migracji mają wpływ: powody „wypychające”, czyli presja trudnych warunków w domu lub kraju i powody „przyciągające”, czyli atrakcyjność nowego miejsca pobytu, ze względu na silny rozwój gospodarczy danego kraju, brak siły roboczej, co z kolei stwarza korzystne warunki osiedlenia się i uzyskania pracy przez osoby z zagranicy) i teorii kosztów-korzyści ekonomicznych (migrant podejmie decyzję o wyjeździe gdy przyszłe korzyści finansowe są większe niż straty związane z migracją). Opracował ją D. J. Bogue.
W efekcie, dzięki niej możliwe staje się skonstruowanie hipotez szczegółowych. Poniżej wybrane hipotezy szczegółowe:
- Prawdopodobieństwo migracji zwiększy się im słabsza więź z otoczeniem w miejscowości poprzedniego zamieszkania.
- Prawdopodobieństwo migracji zwiększy się im większe niezadowolenie z działalności instytucji społeczno-politycznych w miejscowości poprzedniego zamieszkania.
- Prawdopodobieństwo migracji zwiększy się im większe trudności w znalezieniu pracy w miejscowości poprzedniego zamieszkania.
- Prawdopodobieństwo migracji zwiększy się im większe szanse znalezienia pracy w przyszłym miejscu zamieszkania.
- Prawdopodobieństwo migracji zwiększy się im wyższa jakość życia w przyszłym miejscu zamieszkania.
Hipotezy pomogą Ci sformułować właściwe pytania w kwestionariuszu, np. do pierwszej z wymienionych hipotez (prawdopodobieństwo migracji zwiększy się im słabsza więź z otoczeniem w miejscowości poprzedniego zamieszkania) można zadać pytanie: „Czy czuje się Pan (Pani) przywiązany/na do niżej wymienionych miejsc?” a także: „Czy czuje się Pan (Pani) związany/na z niżej wymienionymi osobami?”, po czym wymienić kilka miejsc/osób, stosując przy tym skalę Likerta, mierzącą intensywność danej postawy. Mogłoby to wyglądać w ten sposób:
Przy budowie kwestionariusza nie należy zapominać o pytaniach sprawdzających, które mają za zadanie ujawnić tendencyjność przy udzielaniu odpowiedzi.
Później ustalasz kolejność pytań. Być może uznałeś, że najlepsza w tym wypadku będzie kolejność przyporządkowująca pytania kolejnym hipotezom. Musisz także postanowić czy lepsza będzie strategia lejka pozwalająca respondentowi przemyśleć odpowiedź na kolejne pytania, czy strategia odwróconego lejka, w której pytania wąsko sformułowane nie są warunkowane odpowiedziami ogólnymi.
Pozostaje Ci ustalić możliwe warianty odpowiedzi lub wybrać skale tam, gdzie jeszcze tego nie zrobiłeś. Możesz np. stwierdzić, że w większości odpowiedzi stosować będziesz skalę Likerta, jako bardzo klarowną, a przy tym mierzącą intensywność danej postawy, np.
Teraz musisz zadbać o wygląd kwestionariusza. Powinien on wyglądać schludnie, estetycznie i profesjonalnie. Jest to ważne ze względu na to, jak poważnie respondent i ankieter (który też jest niezwykle ważny) podejdzie do badania.
Kwestionariusz musi być także przejrzysty. Dobrym zwyczajem jest zamieszczanie jednego pytania w jednej linii.
Zobacz przykład kwestionariusza (link). Zastosowano w nim wiele odmian pytań i skal, aby pokazać jak mogą one wyglądać w praktyce.
