Liberalizm – pojęcie liberalny używane jest od XIV w. i miało od tego czasu wiele znaczeń. Łacińskie liber oznaczało ludzi wolnych, nie będących ani chłopami pańszczyźnianymi, ani niewolnikami. Oznaczało również szczodrość, otwartość. Z biegiem czasu kojarzono je bardziej z wolnością i wolnym wyborem. W XIX wieku pojęcie liberalizm było szeroko używane w całej Europie w odniesieniu do specyficznego zbioru idei politycznych (por. Heywood 2008b: 39-40).

Pomimo tego, iż liberalizm jako doktryna polityczna uformował się dopiero w XIX wieku, to opierał się na ideach i teoriach pojawiających się przez ostatnie trzysta lat. Idee liberalne pojawiły się wyniku kryzysu feudalizmu i kształtowania się społeczeństwa kapitalistycznego. Liberalizm atakował władzę absolutną, kwestionował władzę kościołów, nawoływał do przeprowadzenia reform, a nawet do rewolucji. Liberałowie opowiadali się za konstytucyjnym, a następnie reprezentacyjnym rządem. Wiek XIX to wiek, kiedy liberalizm święcił triumfy. Liberalizm stał się ideologią dominującą na uprzemysłowionym Zachodzie. Jednak wraz z postępującą dominacją gospodarczą i polityczną stawał się on coraz bardziej konserwatywny: „podczas gdy wcześni liberałowie chcieli, by rząd wtrącał się w życie obywateli w jak najmniejszym stopniu, współcześni liberałowie doszli do przekonania, iż władza powinna być odpowiedzialna za zapewnienie usług społecznych, takich jako opieka zdrowotna, zakwaterowanie, emerytury oraz edukacja, a także za zarządzanie, a przynajmniej regulowanie gospodarki. Różnice te doprowadziły do wykształcenia się wewnątrz liberalizmu dwóch tradycji myślowych, które powszechnie nazywa się liberalizmem klasycznym i liberalizmem nowoczesnym. Stało się tak, ponieważ przyjęto rywalizujące ze sobą przekonania dotyczące przede wszystkim oczekiwanej roli państwa, co z kolei dało niektórym komentatorom okazję do wysunięcia tezy o niespójności liberalizmu jako ideologii” (tamże: 41-42).

Uważa się, że spoiwem, które ukonstytuowało Zachód jest porządek demokratyczny. Nie byłby on możliwy, gdyby nie istnienie kilku składników w postaci: wolnych wyborów parlamentarnych, wolności słowa, gospodarki wolnorynkowej, gwarancji realizacji podstawowych praw człowieka. Są to wartości na wskroś liberalne (por. Król 2001: 235).

Główne założenia liberalizmu (Heywood 2008a: 54-56):

1. Indywidualizm – odzwierciedla wiarę w nadrzędną wartość jednostki ludzkiej wobec jakiejkolwiek zbiorowości. Ludzie postrzegani są jako jednostki, z czego wynika ich jednakowa wartość moralna i niepowtarzalna tożsamość. Celem jest stworzenie społeczeństwa, w którym jednostki mogą działać i rozwijać się dążąc do własnego dobra.
2. Wolność – wolność indywidualna ma pierwszeństwo przed równością, sprawiedliwością, autorytetem itd. Jednak jest to wolność ograniczona prawem, tak aby nie była zagrożeniem dla wolności innych.

   Wolność może być pozytywna lub negatywna o czym pisze Isaiah Berlin (1909-1997) w swoich Dwóch koncepcjach wolności i innych esejach. Klasyczni liberałowie zakładali, że wolność polega na tym, że jednostka pozbawiona ingerencji z zewnątrz może postępować tak jak sama wybierze. Natomiast nowocześni liberałowie byli zwolennikami wolności pozytywnej, rozumianej jako umiejętność bycia autonomicznym, panem dla samego siebie. Wymaga to rozwijania swoich kwalifikacji i talentów (por. Heywood 2008b: 45-46).

3. Rozum – liberałowie wierzą w racjonalną strukturę świata, rozum i krytyczny osąd wydawany przez jednostki. Stanowi to też podstawę wiary w postęp i rozwiązywania nieporozumień poprzez wymianę zdań i debatę, a nie walkę.
4. Równość – jednostki rodzą się równe przynajmniej w kategoriach wartości moralnej. Równość wynika z indywidualizmu. Liberałowie są przywiązani do równych praw i równości politycznej. Jednak nie obejmuje to równości społecznej i równości dochodu, jako że jednostki nie są jednakowo utalentowane i chętne do pracy, jest za to równość realizowania swojego potencjału. Liberałowie popierają zasadę merytokracji, która mówi że zasługa oznacza talent plus ciężką pracę.
5. Tolerancja – czyli wyrozumiałość, zgoda aby inni mogli działać w sposób, który sami nie akceptujemy. Jest ona gwarancją wolności indywidualnej i środkiem do wzbogacania życia społecznego. Pluralizm ma działanie korzystne ponieważ promuje debatę i rozwój intelektualny poprzez weryfikację wszystkich przekonań na wolnym rynku. Liberałowie odrzucają ideę nierozwiązywalnego konfliktu.
6. Zgoda – władza i relacje społeczne powinny być zawsze budowane na zgodzie i chęci porozumienia. Doktryna ta sprzyja popieraniu przez liberałów reprezentacji i demokracji. Władza tworzona jest oddolnie i opiera się na legitymizacji.
7. Konstytucjonalizm – liberałowie wierzą w rząd ograniczony (żeby nie przekształcił się w tyranię), co można osiągnąć przez podział władzy, stworzenie mechanizmu kontroli i równowagi pomiędzy instytucjami rządowymi i ustanowienie pisanej konstytucji określającej relacje pomiędzy państwem i jednostką.

W latach 60-tych XX w. w USA powstał ruch libertariański. Nigdy nie tworzył zwartej organizacji i zdarza się, że mianem libertariańskich są określane poglądy tak różnych myślicieli jak Murray Rothbardt, Milton Friedman, Robert Nozick. Cechą charakteryzującą ten obóz jest wrogość wobec ingerencji państwa w życie społeczno-gospodarcze. Państwo powinno być ograniczone w kompetencjach. Za przywódcę najbardziej radykalnej części ruchu uznaje się Murraya Rothbardta. Według niego państwo jest czymś zepsutym, źródłem agresji wobec jednostki, czymś co powoduje chaos. Libertarianie skupieni wokół Rothbardta domagali się głębokiej reformy systemu podatkowego, prywatyzacji prawie wszystkich usług świadczonych przez państwowe instytucje (służba zdrowia, szkolnictwo, cały przemysł, wymiar sprawiedliwości, wojsko). Wychodząc z założenia o autonomicznej jednostce, która może dokonać oceny co dla niej dobre, chcieliby dekryminalizacji hazardu, narkomanii, prostytucji, zatem przestępstw, których skutki dotyczą jedynie sprawcy (tzw. victimless crimes) (por. Król 2001: 243-245).

BIBLIOGRAFIA:

1. Filipowicz, Stanisław. 2002. Historia myśli polityczno-prawnej. Gdańsk: Wydawnictwo ARCHE.
2. Heywood, Andrew. 2008a. Politologia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
3. Heywood, Andrew. 2008b. Ideologie polityczne. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
4. Król, Marcin. 2001. Historia myśli politycznej. Gdańsk: Wydawnictwo ARCHE.

MS

Redakcja strony

www.mojasocjologia.pl