Metodologia to nauka o metodach, procedurach badawczych, logice wnioskowania, stosowanych w danej dyscyplinie naukowej.
Zadaniem metodologii nauk jest opis i analiza reguł postępowania, jak też opis i analiza schematów wytworów różnych czynności badawczych. Metodologię można uprawiać jako naukę opisową, rejestrującą sposoby postępowania badawczego i opisującą je, a także jako naukę normatywną, odnoszącą te sposoby postępowania do pewnych standardów, służących do oceny ich skuteczności (por. Nowak 2008: 23-24).
Natomiast metodologia nauk społecznych to „(…) ogólna metodyka badań i rzeczywistości społecznej, zawierająca dyrektywy badawcze, wynikające z przyjętego systemu teoretycznego, zasady doboru odpowiednich technik i metod oraz typów wnioskowania, zasady interpretacji zebranych danych, metody sprawdzania poprawności sformułowanych hipotez i jednoznaczności stawianych pytań, a także zasady ustanawiania relacji pomiędzy teorią społeczną, a praktyką badawczą. Metodologia zatem nadaje kierunek badaniom i umożliwia zweryfikowanie ich rezultatów” (Podgórski 2007: 14).
Tadeusz Kotarbiński, twórca prakseologii jako samodzielnej dyscypliny naukowej, zwraca uwagę na wielość koncepcji metodologii i opisuje trzy z nich (Kotarbiński 2003: 257-259):
- Metodologia w sensie prakseologicznym – najogólniejsza koncepcja według której metodologia to nauka o metodach, czyli sposobach umiejętnego działania. Można nazwać ją metodologią ogólną. Należą do niej np. rady o zalecanej kolejności działań, odróżnianie postępowania drogą syntezy i analizy itp.
- Metodologia w sensie logicznym – węższe rozumienie terminu „metodologia”, według którego dotyczy ona metod kierowania rozumem, metod operacji umysłowych. Można ją podzielić na ogólną metodologię logiczną i szczegółową metodologię logiczną. „Do ogólnej należy badanie istoty i rodzajów rozumowania, a więc np. charakterystyka porównawcza dowodzeń, sprawdzeń, tłumaczeń itd. oraz ogólna charakterystyka tego, co wspólne w strukturze wszelkich nauk; szczegółowa natomiast ma za zadanie uprawiać klasyfikację nauk i charakteryzować odrębności nauk poszczególnych pod względem metody. Zresztą nie tylko nauki są to przedmiotami badań, lecz także inne całości, złożone z rozumowań, np. systemy norm prawnych, argumentacje w sporach itp.” (tamże: 258).
- Metodologia w sensie epistemologicznym – w tym rozumieniu metodologia to nauka o naukach. Metodologia epistemologiczna to „(…) badanie nauk jako procesów dziejowych i jako wytworów dziejowych, a zarazem konstrukcja i uzasadnianie programu organizacji współpracy naukowców w ramach globalnego programu organizacji pracującego społeczeństwa (tu kontakt z metodologią w rozumieniu prakseologicznym) i na tle światopoglądowych założeń tego globalnego programu organizacji” (tamże: 259).
BIBLIOGRAFIA
- Kotarbiński, Tadeusz. 2003. Dzieła wszystkie. Prakseologia. T. II. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo.
- Nowak, Stefan. 2008. Metodologia badań społecznych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
- Podgórski, Ryszard Adam. 2007. Metodologia badań socjologicznych. Bydgoszcz-Olsztyn: Oficyna Wydawnicza BRANTA.
