Monteskiusz (1689-1755) był francuskim arystokratą. Jego pełne nazwisko to Charles Louis de Secondat de Montesquieu. Uważany był za konserwatystę i pierwszego socjologa: „Monteskiusz to niewątpliwie z temperamentu konserwatysta, a ze skłonności intelektualnych pierwszy wybitny socjolog. Ogromną wagę przywiązywał do doświadczenia, obserwacji, czynników zewnętrznych i daleki był od tego, żeby ulegać przekonaniu o wszechwładzy rozumu, a tym bardziej o racjonalnym charakterze całej rzeczywistości” (Król 2001: 43).

Najważniejsze jego dzieło stanowi O duchu praw, wydane w 1748 r., które pisał przez siedemnaście lat. Napisał również Listy perskie (1721), w których porównuje obyczaje różnych narodów i Uwagi nad przyczynami upadku i wielkości Rzeczypospolitej Rzymskiej.

Monteskiusz twierdził, że człowiek jest istotą zakorzenioną w konkretnej kulturze i aby ocenić, i wyjaśnić jego postępowanie należy odwoływać się m.in. do klimatu, religii, praw, obyczajów i zwyczajów, z których kształtuje się ogólny duch, będący ich wynikiem. Ten specyficzny kontekst powinien znajdować swoje odbicie w systemie prawnym, swoistym dla każdego narodu. Monteskiusz mówił także o naturze i zasadzie rządów. Naturą rządu jest jego swoista budowa, natomiast zasadą namiętności ludzkie, które nim poruszają (por. Filipowicz 2002: 252-253).

Monteskiusz wyróżnił trzy rodzaje rządów (por. Filipowicz 2002: 255; Izdebski 1996: 144):

1. Republikański – podzielić go należy na ustrój demokratyczny i autokratyczny. Podstawą obu powinna być cnota, czyli gotowość do przedłożenia dobra wspólnego nad własne. Ludzie jednak są ambitni, a cnota zanika grożąc anarchią.
2. Monarchiczny – w ustroju tym rządzi się na podstawie prawa, a jego zasadą jest honor. Według Monteskiusza monarchia ograniczona jest najlepszym modelem ustrojowym, najbardziej sprzyja wolności. Monarcha musi jednak władać na mocy praw od niego silniejszych, a ponadto powinny istnieć „władze pośredniczące” (np. szlachta).
3. Despotyczny – prawem była w nim wola suwerena, opierał się na strachu. Władza despotyczna działa przez zastraszanie.

Zastanawiając się nad naturą ustrojów i charakterem praw, a także nad warunkami jakie muszą być spełnione, aby jednostka cieszyła się wolnością Monteskiusz zauważa, że od typu ustroju ważniejszy jest sposób jego sprawowania (z wyjątkiem rządu despotycznego), a w szczególności to czy rząd przestrzega zasad harmonii i umiarkowania. Miał temu służyć podział władz na trzy rodzaje: władzę prawodawczą, władzę wykonawczą i władzę sądowniczą. Władze te muszą jednak pozostawać w oddzieleniu, nie może ich sprawować jedna osoba, czy instytucja. „Monteskiusz spodziewał się, że rozdzielone władze będą się wzajemnie równoważyć i że dzięki temu żadna z nich nie uzyska siły, zdolnej zagrozić umiarkowanemu charakterowi ustroju” (Król 2001: 46).

BIBLIOGRAFIA:

1. Filipowicz, Stanisław. 2002. Historia myśli polityczno-prawnej. Gdańsk: Wydawnictwo ARCHE.
2. Izdebski, Hubert. 1996. Historia myśli politycznej i prawnej. Warszawa: Wydawnictwo C.H. Beck.
3. Król, Marcin. 2001. Historia myśli politycznej. Gdańsk: Wydawnictwo ARCHE.

MS

Redakcja strony

www.mojasocjologia.pl