Notatki terenowe – jest to sposób na gromadzenie informacji i spostrzeżeń w trakcie prowadzenia badań w terenie. Polega na zapisaniu np. w notesie lub na marginesie narzędzia badawczego, którym się posługujesz, Twoich bieżących obserwacji (także przemyśleń, które się nasunęły w trakcie badania).
Stosuje się je zwykle w przypadku badań jakościowych (obserwacje, wywiady). Można np. podczas wywiadu zauważyć, że osoba badana zdenerwowała się odpowiadając na któreś pytanie i zaznaczyć to na marginesie (w taki sposób aby nie była w stanie tego odczytać), opisać warunki wywiadu, podkreślić coś co wydało się szczególnie ważne, albo w trakcie obserwacji zapisywać swoje przemyślenia co do komunikacji niewerbalnej w danej organizacji itp.
Michael Angrosino (2010: 87) zaleca przy sporządzaniu notatek terenowych (w czasie obserwacji w ramach badań etnograficznych), aby korzystać z pseudonimów lub innych kodów do identyfikowania uczestników badanej grupy w celu zachowania ich anonimowości i poufności notatek. Warto pamiętać, żeby kody nie były nadmiernie skomplikowane, utrudniając badaczowi przyporządkowanie osoby badanej do odpowiedniego zapisu. Ponadto każdą notatkę dobrze jest opatrzeć datą i miejscem obserwacji, a także starać się jak najwięcej konwersacji przytoczyć dosłownie.
Zwykle na treść notatek terenowych składa się chronologiczny opis zdarzeń w obserwowanym miejscu i tego co przydarzyło się badaczowi. „Większość notatek z terenu to bieżące opisy układów, wydarzeń, ludzi, zasłyszanych rozmów oraz zaobserwowanych interakcji pomiędzy uczestnikami, w tym także ich rozmów. Spostrzeżenia poczynione na temat każdego elementu układu, osób, interakcji i wydarzeń wzbogacają opis. Badacz powinien także zapisywać informacje na temat zmian zachodzących w układzie. Ponieważ spędza on w danym układzie wiele czasu, spotyka te same osoby oraz obserwuje te same zjawiska, nie ma potrzeby, aby we wszystkich notatkach powtarzał te same informacje na ich temat, lecz jedynie zapisywał zaobserwowane zmiany. We wczesnych fazach badania terenowego etnograf powinien zapisywać możliwie jak najwięcej spostrzeżeń dotyczących dziejących się na jego oczach wydarzeń i interakcji. W późniejszym etapie spostrzeżenia te mogą stać się bardziej dopracowane, odzwierciedlając coraz bardziej sprecyzowane zainteresowania badacza” (Lofland i in. 2009: 165).
Notatki terenowe mogą być sporządzane albo w trakcie badania albo bezpośrednio po nim. Im dłużej czekasz, tym więcej informacji nie będziesz pamiętał/a. Niekiedy niewskazane jest aby osoby badane widziały, że sporządzasz notatkę (np. obserwacja niejawna, obserwacja w firmie gdzie panuje napięta atmosfera), wtedy lepiej zrobić to po opuszczeniu miejsca badań lub kiedy zostajesz sam/a.
Notatki terenowe sporządza się na swój własny użytek. Nie mają do nich wglądu osoby trzecie. Ze względu na charakter „terenowy” i związany z tym brak czasu wskazane jest posługiwanie się skrótami, notowanie tylko głównych myśli, używanie słów-kluczy.
Notatki terenowe wyróżniają się kilkoma cechami (por. Gibbs 2011: 62):
- są pisane bez planu i struktury, mają luźny i często niestaranny charakter;
- służą opisowi wydarzeń, relacjonowaniu ich przebiegu, stanowią nie tylko opis, ale także formę interpretacji rzeczywistości;
- są opisem tego co powiedziały lub zrobiły osoby badane, ale nie jest to po prostu sprawozdanie faktów (badacz nadaje sens, opisuje ze względu na specyficzne cele);
- już uporządkowane notatki składają się na materiał, zbiór tekstów, który stanie się podstawą analizy jakościowej i przygotowanego raportu.
BIBLIOGRAFIA
- Angrosino, M. 2010. Badania etnograficzne i obserwacyjne. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN
- Gibbs, G. 2011. Analizowanie danych jakościowych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
- Lofland, J., D. A. Snow, L. Anderson i L. H. Lofland. 2009. Analiza układów społecznych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
