Platon żył w Atenach, od 427 do 347 r. p.n.e. Pochodził z arystokratycznego rodu, jego matka miała przodka w Solonie, a ojciec należał do Kordytów. Lata jego życia przypadły w okresie rozkwitu Aten i kultury starożytnej. W wieku 20 lat poznał Sokratesa. Był uczniem Sokratesa przez 8 lat, aż do jego śmierci. Potem opuścił Ateny i podróżował przez dwanaście lat. Założył szkołę w gaju Akademosa i oddał się pracy pisarskiej i nauczycielskiej. Pragnął jednak swoje idee stosować w praktyce, zmienić ustrój polityczny i uczynić filozofów królami (por. Tatarkiewicz 2011: 91).
Platon był zdania, że polityka natchniona przez filozofię może ukształtować świat według idei dobra. Dla urzeczywistnienia tak pojętej polityki zdarzyła się sposobność w Syrakuzach (na Sycylii), które były wtedy najpotężniejszym państwem greckim. Platon dotarł tam podczas jednej ze swoich wędrówek i zaprzyjaźnił się z Dionem, szwagrem władcy. Wszelkie próby zakończyły się jednak niepowodzeniem, a podczas swojej ostatniej wizyty w Syrakuzach Platon wplątał się w walki domowe i ledwo uszedł z życiem (por. tamże: 91-92).
Jeśli chodzi o pisma Platona to przechowały się prawdopodobnie w całości. Zbiór ten obejmuje trzydzieści pięć dialogów i grupę listów. Najważniejsze są: Obrona Sokratesa, Laches, Charmides, Eutyfron, Protagoras, Gorgiasz, Kratyl, Menon, Fajdros, Fedon, Uczta, Teajtet, Państwo, Permenides, Sofista, Fileb, Timaios, Prawa. Warto zauważyć, że dialog Państwo mówiący o idealnym państwie, zawiera poglądy Platona we wszystkich ważniejszych dla niego kwestiach, natomiast w Prawach powtórzono wykład teorii idealnego państwa (tamże: 92-93).
Państwo uważane jest za jeden z najważniejszych drogowskazów w myśli europejskiej. Platon podjął w nim kwestię sprawiedliwości, zastanawia się jak powinno wyglądać właściwie urządzone państwo. Nie zgadza się z poglądami sofistów, głoszącymi że sprawiedliwość to konwencja. Platon uważa, że autentyczną wiedzę o rzeczywistości zdobywamy jedynie dzięki dążącemu do prawdy rozumowi. Wszelka wiedza wynikająca z doświadczenia, odczucia rzeczywistości ma charakter pozorny. Pojawia się w tym miejscu metafora jaskini, której mieszkaniec odwrócony plecami do wejścia nie widzi rzeczy, ale jedynie grę cieni na ścianie, którą bierze za rzeczywistość. Prawdę można poznać jedynie poprzez kontemplację pojęć, dzięki filozofii. To trud myślenia oznacza wyjście z jaskini. Istnieje zatem rzeczywistość wtórna (porządek empiryczny – cienie na ścianie) i rzeczywistość w pełnym tego słowa znaczeniu (niezmienne idee). Ideami są pojęcia ogólne, będące bytami rzeczywistymi (por. Filipowicz 2002: 30-31).
Platon krytykuje demokrację, której przeciwstawia koncepcję państwa idealnego. Według niego demokracja powstała kiedy ludzie ubodzy zwyciężyli bogatych, jej inspiracją zaś była ludzka podłość. Wszyscy mogą robić co się im podoba, znika dyscyplina, postępuje zepsucie. Jest to władza demagogów, będących przywódcami tłumu. Platon uważał, że wraz z upływem czasu wszystko zmienia się na gorsze. Charakterystykę cyklu historycznych przemian opisał w VIII księdze Państwa. Najpierw jest ustrój arystokratyczny, gdzie władzę pełnią ludzie szlachetni, dobrzy i sprawiedliwi. Zastępuje go timokracja, oznaczająca władzę ludzi kierowanych ambicją. Coraz większą rolę odgrywają namiętności i chciwość. Kolejna jest oligarchia – rządy ludzi którymi kieruje pieniądz. Przekształca się ona w demokrację, a ta rodzi tyranię. Aby naprawić państwo potrzeba radykalnych działań. Należy ustanowić rozumne prawa, inicjujące nowy ład. Państwo ma być jednością, a naczelną zasadą ma być sprawiedliwość. Tylko w takim państwie uda się uniknąć konfliktów (por. tamże 32-35).
Ludność w nowym, idealnym państwie powinna mieć przypisane role do wykonania. Powinna być podzielona na dwie kategorie: strażników państwa (z których cześć zajęłaby się obroną państwa, a pozostali, najznamienitsi – rządzeniem) i wytwórców (dbających o potrzeby wszystkich). Zajmujący się sprawami państwa muszą pozbyć się partykularyzmu i służyć temu co ogólne (nawet kobiety są wspólną własnością), najważniejsza jest jedność państwa. Kształtowaniu jedności służyć powinno także wychowanie, umożliwiając całkowitą przemianę człowieka. Nowy ustrój miał stać się nowym reżimem inkarnacji (por. tamże: 35-36).
BIBLIOGRAFIA:
- Filipowicz, Stanisław. 2002. Historia myśli polityczno-prawnej. Gdańsk: Wydawnictwo ARCHE.
- Tatarkiewicz, Władysław. 2011. Historia filozofii. T. 1. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
