Polityka handlowa – jest to działalność państwa mająca na celu zapewnienie szeroko rozumianej ochrony produkcji krajowej i zatrudnienia, a także bilansu płatniczego (handlowego). Cele to mogą być osiągnięte przy pomocy zastosowania środków ograniczających import (np. cła), jak też pobudzających eksport (np. subsydia eksportowe). Kraj oprócz oddziaływania na handel zagraniczny prowadzi zagraniczną politykę ekonomiczną (obejmującą politykę handlową, politykę w odniesieniu do transferu kapitału, przepływu usług itp.), jednak w praktyce oba pojęcia są używane zamiennie (por. Kawecka-Wyrzykowska 2000: 235-236).
Zagraniczną politykę ekonomiczną państwa można podzielić na politykę autonomiczną (prowadzoną przez autonomiczne posunięcia państwa) i politykę umowną, inaczej konwencyjną (zawierane są umowy międzynarodowe z innymi państwami. Obie polityki bardzo ściśle łączą się ze sobą. Działania podejmowane w zakresie autonomicznej polityki handlowej (np. cła, ograniczenia importowe) mogą stanowić podstawę przyszłej umowy między państwami o złagodzenie pewnych autonomicznych posunięć i pogodzenia interesów umawiających się stron. Na przykład zawarty w 1947 roku Ogólny Układ Taryfowo-Handlowy (GATT) zobowiązywał uczestniczące w nim kraje do obniżek ceł, odchodzenia od ograniczeń ilościowych i liberalizacji polityki handlowej. Działo się to w wyniku tzw. „rund negocjacyjnych”. Podobnie do liberalizacji polityki handlowej zobowiązywała Europejska Wspólnota Gospodarcza (a obecnie Unia Europejska), a także strefy wolnego handlu działające w różnych rejonach świata. Od stycznia 1995 r. GATT został zastąpiony przez Światową Organizację Handlu (WTO) otwierając nowy rozdział w zakresie polityki handlowej krajów członkowskich WTO (por. Sołdaczuk 2000: 302-304).
Narzędzia (instrumenty) używane przez państwo do kształtowania polityki handlowej można podzielić najogólniej na: instrumenty taryfowe (cła) i instrumenty pozataryfowe (m.in. opłaty wyrównawcze, depozyty importowe, subwencje, dumping, kwoty importowe, dobrowolne ograniczenia eksportu, udział lokalnej produkcji w produkcji finalnej) (Rynarzewski 2006: 312-348). W innych opracowaniach można spotkać się jeszcze z pojęciem „środki parataryfowe” dla określenia różnego rodzaju barier importowych, subsydiów eksportowych itp., jednak ostatecznie traktowane są one jako środki pozataryfowe (czyli wszystkie inne niż cła) (zob. Kawecka-Wyrzykowska 2000: 236-237; Sołdaczuk 2000: 324).
Poniżej zostaną scharakteryzowane niektóre ze środków polityki handlowej. Do narzędzi taryfowych polityki handlowej trzeba zaliczyć przede wszystkim cła, należące do najstarszych barier. Przez cła rozumie się „(…) opłatę nakładaną na dany towar, pobieraną na granicy przez służby celne danego państwa” (Rynarzewski 2006: 312). Występuje wiele klasyfikacji ceł, przyjmujących za kryterium m.in. kierunek ruchu towarów, funkcję ceł, sposób traktowania partnerów handlowych itp. (cyt za: tamże).
Opłaty wyrównawcze (inaczej opłaty zmienne, zmienne opłaty wyrównawcze) stanowią różnicę pomiędzy ceną rynku światowego danego towaru i stałą, gwarantowaną w danym czasie przez rząd ceną rynku wewnętrznego (Kawecka-Wyrzykowska 2000: 244).
Kolejnym nietaryfowym środkiem polityki handlowej są depozyty importowe. Są to „(…) kwoty pieniężne, które importer winien wpłacić przed przywozem towaru na wskazany nie oprocentowany rachunek na określony przedział czasu. (…) Jako środki, których celem jest ochrona rynku krajowego, wywołują one określone trudności w funkcjonowaniu firmy importera, wpływając szczególnie na jej koszty” (Rynarzewski 2006: 329).
Dumping jako środek stosowany przez przedsiębiorstwa był już omawiany w innymi miejscu. Tutaj należy wspomnieć o subwencjach, czyli instrumentach stosowanych przez państwo w celu podniesienia konkurencyjności producentów krajowych. Subwencje występują w formie dopłat uzależnionych od wielkości produkcji, niżej oprocentowanych kredytów, ulg podatkowych, obniżeń obciążeń socjalnych itp. Wyróżnić można subwencję eksportową oraz subwencję produkcyjną (tamże).
Ograniczenia ilościowe (lub dobrowolne ograniczenia, umowy o uporządkowanym zbycie) były już stosowane w okresie merkantylizmu. Przez ograniczenia ilościowe przywozu i wywozu towarów rozumie się ograniczenie przez państwo fizycznych rozmiarów importu (względnie eksportu). Rządy mogą wydać zakaz przywozu jakiegoś towaru, a następnie udzielać pozwoleń na jego przywóz w ściśle ustalonej ilości (Sołdaczuk 2000: 324-325).
Z kolei dobrowolne ograniczenia eksportu (VER) odnoszą się do sytuacji, w której jeden kraj zobowiązuje się do „dobrowolnego” ograniczenia eksportu na rynek drugiego kraju. Są one dobrowolne jedynie z nazwy, ponieważ kraj-odbiorca wymusza ich zastosowanie pod groźbą wprowadzenia barier handlowych. Po raz pierwszy dobrowolne ograniczenia eksportu zostały zastosowane w 1937 r. w wyniku porozumienia pomiędzy Stanami Zjednoczonymi a Japonią (por. Kawecka-Wyrzykowska 2000: 249; Rynarzewski 2006: 342).
BIBLIOGRAFIA
- Kawecka-Wyrzykowska, Elżbieta. 2000. Polityka handlowa. W: Międzynarodowe stosunku gospodarcze. A. Budnikowski, E. Kawecka-Wyrzykowska (red.). Warszawa: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne.
- Rynarzewski, Tomasz. 2006. Teoria polityki handlu międzynarodowego. W: T. Rynarzewski i A. Zielińska-Głębocka. Międzynarodowe stosunki gospodarcze. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
- Sołdaczuk, Józef. 2000. Zagraniczna polityka handlowa. W: Międzynarodowe stosunki gospodarcze. W. Iskra (red.). Warszawa: Fundacja Innowacja.
