Prof. Bogdan Wojciszke, laureat Nagrody Fundacji na rzecz Nauki Polskiej, sformułował i zweryfikował model dwuwymiarowości ludzkiego poznania społecznego zakładającego, że spostrzeganie ludzi przebiega na wymiarze sprawczości i wspólnotowości. Teoria ta zmieniła podstawy psychologii i od lat 90. kształtuje kierunki obecnych i przyszłych badań.
Profesor jest prodziekanem ds. nauki Wydziału Zamiejscowego Uniwersytetu SWPS w Sopocie. Nagrodę Fundacji na rzecz Nauki Polskiej 2016 w obszarze nauk humanistycznych i społecznych otrzymał za „za opracowanie modelu sprawczości i wspólnotowości jako podstawowych wymiarów poznania społecznego”.
Te dwa najważniejsze wymiary interpretacji zachowań są wzajemnie niezależne i powszechnie obecne w spostrzeganiu osób, wyjaśniając łącznie ponad 80 proc. zmienności globalnych ocen ludzi, w tym także przywódców organizacyjnych i politycznych.
Laureat badał, jak ludzie postrzegają i oceniają innych ludzi oraz samych siebie. Ustalił, że samych siebie postrzegamy głównie na wymiarze sprawczości i przede wszystkim od tych spostrzeżeń zależy poczucie własnej wartości (samoocena). Natomiast innych postrzegamy głównie na wymiarze wspólnotowości i przede wszystkim od tych spostrzeżeń zależą nasze oceny i postawy wobec innych osób. Inaczej mówiąc, oceniając innych patrzymy z perspektywy odbiorcy ich działań, monitorującego ich społeczną wartość – bierzemy pod uwagę głównie ich cele i intencje, a więc, czy są dobroczynne czy też szkodliwe. Oceniając siebie samych patrzymy zaś z perspektywy sprawcy monitorującego skuteczność działania i bierzemy pod uwagę głównie sprawność w realizacji własnych celów, o których z góry zakładamy, że są dobroczynne.
Opracowany przez prof. Wojciszke dwuwymiarowy model jest nowatorskim podejściem do klasycznych problemów poznania społecznego. Teoria ta zmieniła podstawy psychologii i od lat 90. kształtuje kierunki obecnych i przyszłych badań. Model dwuwymiarowego poznania społecznego stał się paradygmatem, czyli dominującą teorią nowoczesnej psychologii społecznej. Dzięki tej koncepcji można badać stereotypy, uprzedzenia oraz relacje w grupie i pomiędzy grupami. Ostatnio koncepcja ta znalazła zastosowanie nawet w spostrzeganiu organizacji i marek handlowych.
Większość prac Bogdana Wojciszke nad dwuwymiarowością poznania społecznego została opublikowana w najbardziej liczących się czasopismach z zakresu psychologii społecznej („Journal of Personality and Social Psychology”, „Personality and Social Psychology Bulletin”, „European Review of Social Psychology”, „European Journal of Social Psychology”, „Social Cognition”, „Social Psychological and Personality Science”). W 2010 r. prof. Bogdan Wojciszke podsumował badania nad dwuwymiarowością poznania społecznego w monumentalnej monografii „Sprawczość i wspólnotowość” (Gdańsk: GWP, 2010) oraz w obszernym artykule Communal and Agentic Content in Social Cognition: A Dual Perspective Model (opublikowanym wspólnie z Andreą Abelew prestiżowym piśmie „Advances in Experimental Social Psychology”, 2014). Prace te, podsumowujące dziesiątki badań przeprowadzonych z udziałem tysięcy uczestników z Polski, Niemiec, Holandii, Wielkiej Brytanii, USA, Kolumbii i Japonii, umożliwiły popularyzację odkryć prof. Wojciszke zarówno wśród polskich, jak i międzynarodowych czytelników. Książka otrzymała najważniejszą nagrodę w dziedzinie psychologii w Polsce – Teofrast Award.
Prof. Bogdan Wojciszke bada także inne zagadnienia, jak polska kultura narzekania, wiara Polaków w negatywność świata społecznego i nieprawomocność jego porządku, potoczne teorie cech osobowości, dynamika bliskich związków uczuciowych, psychologia władzy, psychologia sukcesu i porażki, produktywność i godność jako wartości etyczne współczesnego społeczeństwa polskiego oraz afektywne zniekształcenia sądów moralnych.
Publikacje prof. Bogdana Wojciszke należą do najczęściej cytowanych prac polskiej psychologii. Z napisanych przez niego podręczników akademickich: „Człowiek wśród ludzi: Zarys psychologii społecznej” oraz „Psychologia społeczna” korzystają studenci psychologii większości polskich uczelni. Profesor stworzył Laboratorium Psychologii Poznania Społecznego w Sopocie.
Bogdan Wojciszke urodził się w 1952 r. w Gdańsku. Ukończył psychologię na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. W 1978 r. doktoryzował się na Uniwersytecie Gdańskim, gdzie pracował do 2000 roku, m.in. kierując Instytutem Psychologii. W 1986 r. uzyskał stopień doktora habilitowanego na Uniwersytecie Warszawskim, a w 1993 r. został profesorem nauk humanistycznych. W latach 2002-2008 był dyrektorem Instytutu Psychologii PAN, obecnie jest prodziekanem ds. nauki Wydziału Zamiejscowego Uniwersytetu SWPS w Sopocie.
Odbywał staże naukowe m.in. na Uniwersytecie w Aberdeen, w Instytucie Maxa Planckaw Berlinie i w Nuffield College na Uniwersytecie Oksfordzkim. Był stypendystą Fundacji im. Aleksandra von Humboldta, wykładał na University of Michigan (USA) i kilku uniwersytetach niemieckich. Jest członkiem korespondentem PAN, a także członkiem z wyboru (elected Fellow) Association for Psychological Science i członkiem rady wykonawczej European Association of Social Psychology. Był redaktorem naczelnym „Przeglądu Psychologicznego”.
Pracował także w redakcjach wielu czasopism („Journal of Experimental Social Psychology”, „European Journal of Social Psychology”, „Polish Psychological Bulletin”, „Social Psychology” i „Studia Psychologiczne”). Jest laureatem programu MISTRZ Fundacji na rzecz Nauki Polskiej.
W 2011 r. został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.
PAP – Nauka w Polsce, Karolina Duszczyk
