Prywatyzacja – jest procesem zmniejszania znaczenia sektora państwowego, na rzecz sektora prywatnego. Może być określana jako „(…) akt ograniczenia roli państwa w społeczeństwie oraz zwiększenia roli sektora prywatnego w różnych sferach działalności” (Penc 1999: 241).

Pojęcie „prywatyzacji” nie jest terminem jednoznacznym. W szerokim znaczeniu oznacza „(…) zmianę struktury własności w danym kraju na korzyść własności prywatnej przy jednoczesnej redukcji zaangażowania państwa w gospodarce, co prowadzi do zwiększonej roli rynku i konkurencji” (Bałtowski 2002: 17). W Polsce sprowadzałoby się to do czterech procesów: prywatyzacji oddolnej (powstawanie nowych, prywatnych przedsiębiorstw), prywatyzacja niegospodarczego mienia publicznego (m. in. prywatyzacja ziemi, przekazywanie budynków w prywatne ręce), prywatyzacja bezpośrednia (sprzedaż lub rozdawnictwo małych i średnich firm państwowych konkretnym nabywcom), prywatyzacja kapitałowa (sprzedaż lub rozdawnictwo akcji państwowych spółek akcyjnych). Prywatyzację bezpośrednią i prywatyzację kapitałową można określić jako prywatyzację w wąskim sensie lub prywatyzację właściwą, rozumiany jest przez nią proces przetransferowania przedsiębiorstw państwowych do sektora prywatnego, a także procedury tych przekształceń (por. tamże: 17).

Natomiast prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych w myśl art. 1 Ustawy z dnia 13 lipca 1990 r. o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych polega na: „(…) udostępnieniu osobom trzecim akcji lub udziałów w spółkach z wyłącznym udziałem Skarbu Państwa, powstałych z przekształcenia przedsiębiorstwa, na udostępnieniu osobom trzecim mienia przedsiębiorstwa lub sprzedaży przedsiębiorstwa. W tym celu przedsiębiorstwo państwowe może być przekształcone w spółkę lub zlikwidowane na zasadach określonych ustawą” (Dz.U. 1990 nr 51 poz. 298). Zatem ustawa stwarza dwie możliwości prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego. Po pierwsze w drodze przekształcenia go w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa (art. 5, art. 6 i art. 7), której akcje miałyby być następnie sprzedane. Po drugie zaistniała możliwość prywatyzacji poprzez likwidację w celu sprzedaży, wniesienia do spółki albo oddania do odpłatnego korzystania przedsiębiorstwa lub zorganizowanych części jego mienia (art. 37). Suszyński mówi o tzw. „prywatyzacji pośredniej” gdy przedsiębiorstwo zostaje poddane komercjalizacji, czyli przekształcone w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa, bądź o „prywatyzacji bezpośredniej” gdy jest poddane likwidacji (por. Suszyński 2003: 180).

W grudniu 1989 roku funkcjonowało w Polsce 7337 przedsiębiorstw państwowych i liczba ta, wskutek podziałów przedsiębiorstw wielozakładowych, ciągle rosła. W roku 1990 istniało 8441 takich przedsiębiorstw, a w połowie roku 1991 było ich 8591. Od tego czasu ilość ta stopniowo malała. Miało to związek z pewnymi działaniami podjętymi przez państwo. W latach 1990-2000 zostało poddane komercjalizacji, czyli przekształceniu w jednoosobowe spółki Skarbu Państwa 1493 przedsiębiorstw państwowych, następnie miały być one stopniowo sprywatyzowane. Prywatyzacji w sposób bezpośredni poddano 1850 przedsiębiorstw. Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa przejęła majątek 1654 przedsiębiorstw państwowych gospodarki rolnej, które zostały zlikwidowane (lata 1992-1995). Następne 1694 przedsiębiorstwa zostały postawione w stan likwidacji z przyczyn ekonomicznych. Część przedsiębiorstw (367) objęła komunalizacja, czyli przekazano je gminom i innym jednostkom samorządu terytorialnego. W 636 przedsiębiorstwach państwowych ogłoszono upadłość. W końcu 2000 roku funkcjonowało nadal jeszcze około 1200 przedsiębiorstw państwowych (por. Bałtowski 2002: 187-189).

W rozwiniętych gospodarkach rynkowych przekazywanie majątku państwowego osobom trzecim odbywa się sporadycznie. Inaczej jest gospodarkach transformujących się, tam prywatyzacja majątku państwowego jest jednym z najważniejszych zadań państwa, sama w sobie jest zasadniczym obszarem zmian transformacyjnych. Właściwe przeprowadzenie prywatyzacji wymaga wolnego od partykularnych interesów nadzoru. Tymczasem okazało się, że polityka właścicielska państwa napotkała w tym obszarze dwie poważne bariery. Pierwszą z nich było to iż ponad 8000 przedsiębiorstw państwowych było w rzeczywistości we władaniu załóg pracowniczych, które to traktowały je jako swojego rodzaju „łup transformacyjny”. Druga bariera odnosiła się do ukształtowanej podczas zaborów i czasu realnego socjalizmu, mentalności, według której państwowe oznacza „niczyje” (por. Bałtowski, Miszewski 2006: 89-90).

BIBLIOGRAFIA

1. Bałtowski, M. 1998. Prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
2. Bałtowski, M. 2002. Przekształcenia własnościowe przedsiębiorstw państwowych w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
3. Bałtowski, M., M. Miszewski. 2006. Transformacja gospodarcza w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
4. Penc, J. 1999. Innowacje i zmiany w firmie. Warszawa: Agencja Wydawnicza PLACET.
5. Suszyński, C. 1999. Restrukturyzacja przedsiębiorstw. Warszawa: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne.
6. Ustawa z dnia 13 lipca 1990 r. o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych. Dz.U. 1990 nr 51 poz. 298.
   http://isip.sejm.gov.pl/servlet/Search?
   todo=file&id=WDU19900510298&type=1&
   name=D19900298L.pdf (22.06.2008).

MS

Redakcja strony

www.mojasocjologia.pl