Pytania w kwestionariuszu ankiety lub wywiadu

Na skróty:
Rozmieszczenie pytań
Porządek pytań
Rodzaje pytań
# Pytania otwarte
# Pytania zamknięte
# Pytania półotwarte
# Pytania filtrujące
# Pytania warunkowe
# Pytania tabelaryczne
# Pytania złożone
Błędy
# Pytania zagrażające
# Pytania sugerujące
# Pytania sprawdzające

Rozmieszczenie pytań

Pytania w kwestionariuszu muszą być rozmieszczone w sposób przejrzysty dla osoby wypełniającej kwestionariusz. Przyjmuje się, że nie należy umieszczać więcej jak jednego pytania w wierszu, gdyż czyni to kwestionariusz nieczytelnym i niejasnym.

Dotyczy to szczególnie kwestionariusza ankiety, który jest wypełniany samodzielnie przez respondenta. W przypadku kwestionariusza wywiadu można wcześniej poinstruować ankietera, w jaki sposób powinien go wypełnić.

Porządek pytań

Wymienić można dwie strategie zadawania pytań w kwestionariuszu (Nachmias 2001: 278-280):

1. Strategię lejka – w tej strategii każde kolejne pytanie jest powiązane z pytaniem poprzednim, a jego zakres jest coraz mniejszy. Strategia ta pozwala na bardziej skuteczne ujawnianie szczegółów, a także nie narzuca respondentowi żadnego kontekstu, zanim ten nie ujawni własnej perspektywy.
2. Strategię odwróconego lejka – natomiast tutaj pytanie sformułowane wąsko wyprzedza pytanie o szerszym (bardziej ogólnym) zakresie. Można zastosować tę strategię, gdy tematyka sondażu nie motywuje respondentów do wyrażania własnych opinii. Wtedy warto zacząć od pytań szczegółowych, na które łatwiej jest odpowiedzieć, a pytania szersze (trudniejsze) zostawić na koniec. Ponadto stosuje się ją, gdy celem badania jest określenie sposobu generalizowania wniosków wynikających z oceny konkretnej sytuacji i jeżeli badacz nie zna faktów, które zna respondent.

Niezależnie od wybranej strategii przyjmuje się, że na początku kwestionariusza umieszcza się pytania wprowadzające (łatwe), pozwalające respondentowi się rozluźnić, dopiero później można przejść do pytań bardziej problematycznych.

Rodzaje pytań

Pytania otwarte

Pytania otwarte – nie zawierają gotowych odpowiedzi, prosi się respondenta o udzielenie odpowiedzi własnymi słowami, np.

Co sądzi Pan/Pani o książce „Strach” Jana Grossa?
………………………………………………………………………
………………………………………………………………………

Należy zostawić odpowiednią ilość wolnego miejsca na odpowiedź. Zazwyczaj oznacza się to miejsce kropkami.

Pytania otwarte wymagają od respondenta znacznie więcej zaangażowania i wysiłku niż w przypadku pytań zamkniętych.

Pytania zamknięte

Pytania zamknięte (tzw. kafeterie) – zawierają gotowe odpowiedzi, respondent musi wybrać tę, która najlepiej opisuje jego zdanie na dany temat, czy postawę, np.

Czy zgadza się Pan/Pani z tezą, że Polacy są pracowici?
a. zgadzam się
b. nie zgadzam się
c. nie wiem

Stosując pytania zamknięte należy zadbać, aby możliwe odpowiedzi trafnie odzwierciedlały zdanie respondenta. W niektórych pytaniach warto umieścić odpowiedź „inne”, dla odpowiedzi nie przewidzianych kafeterią.

W powyższym przykładzie możliwe jest udzielenie tylko jednej odpowiedzi przez respondenta. Jednak występują również pytania (np. należy coś wyliczyć), gdzie odpowiedzi może być więcej.

Pytania półotwarte

Pytania półotwarte – zawierają odpowiedzi mieszane, np.

Jakiej muzyki Pan/Pani najchętniej słucha?

a. rock
b. jazz
c. punk
d. hip hop
e. klasyczna
f. inna……………

Pytania filtrujące

Pytania filtrujące – pozwalają wyeliminować te osoby, które nie mają nic do powiedzenia w określonej sprawie. Ułatwiają respondentowi wypełnianie kwestionariusza poprzez omijanie pytań, które się do niego nie odnoszą, np.

Czy pracował Pan/Pani kiedykolwiek jako wolontariusz?
a. tak [proszę przejść do pytań 9-11]
b. nie [proszę ominąć pytania 9-11 i przejść od razu do pytania 12]

Pytania warunkowe

Pytania warunkowe (alternatywne) – pytania, na które respondent odpowiada lub nie, w zależności od udzielonej odpowiedzi na pytanie wcześniejsze (pytanie filtrujące), np.

Pytania sprawdzające

Pytania sprawdzające – pytania, które zamieszcza się w kwestionariuszu, w celu weryfikacji wcześniej udzielonych przez respondenta odpowiedzi. Sprawdza się w ten sposób, czy respondent nie udziela odpowiedzi tendencyjnie. Stosuje się do pytań, które nas najbardziej interesują. Należy uważać, żeby nie były zadane w ten sam sposób jak pytania, które mają sprawdzać. Nie wolno przesadzać z ilością pytań sprawdzających (respondent może to odebrać jako brak profesjonalizmu).

Pytania tabelaryczne

Pytania tabelaryczne – używane, gdy kilka pytań ma ten sam zestaw odpowiedzi. Umożliwia to bardziej efektywne wykorzystanie przestrzeni w kwestionariuszu, lecz są to pytania sprzyjające udzielaniu odpowiedzi tendencyjnych (można wtedy zastosować tzw. pytania sprawdzające).

Błędy

Pytania złożone

Pytania złożone – pytania składające się z kilku pytań. Nie należy ich zadawać, ponieważ respondent może nie zgadzać się z jednym z nich, a zgadzać z drugim.

Czy zgodzi się Pan/Pani, że przemoc w rodzinie i kryzys gospodarczy to dwa najpoważniejsze problemy, przed którymi stoi dzisiaj Polska?
a. zdecydowanie tak
b. raczej tak
c. raczej nie
d. zdecydowanie nie

e. trudno powiedzieć

Pytania sugerujące

Pytania sugerujące – nie należy ich zadawać, jest to błąd w konstrukcji pytania. Są to pytania, które sformułowano w taki sposób, że respondent obiera je jako wymagające określonej odpowiedzi, np.

Czy zgodzi się Pan/Pani, że postawa Pana X jest karygodna?
a. tak
b. nie

Pytania zagrażające

Pytania zagrażające – nie należy ich zadawać. Są to pytania wywołujące zakłopotanie lub lęk respondenta, mogą dotyczyć zachowań, które nie są zgodne z ogólnie przyjętymi normami i do których respondent nie będzie chciał się przyznać.

Uwaga! Jeśli chcesz zlecić przeprowadzenie ankiety internetowej i zebranie wyników, zobacz tutaj: sklepjaknapisac.com.

Przykłady

• Kwestionariusz wywiadu do badania opinii mieszkańców miasta i gminy (wypełnia ankieter)
• Kwestionariusz wywiadu do badania „Migracje wewnętrzne wśród Polaków” (wypełnia ankieter)