Religijność ludowa – w literaturze przedmiotu na określenie zjawiska religijności ludowej często używa się zamiennie takich terminów, jak: „pobożność ludowa”, „katolicyzm ludowy”, „religia ludowa”, czy „religijność tradycyjna”. Uważa się, że religijność ludowa jest codziennością religijną szerokich mas i nie ma charakteru folklorystycznego, czy marginalnego. Według definicji U. Altermatta „katolicyzm ludowy, oznacza przeciętny, codzienny katolicyzm życiowej religijności, który każdy może zobaczyć, odczuć i usłyszeć – wiarę ludową i obrzędy, symbole i święta ludu kościelnego”. Cechy religijności ludowej ukształtowały się na przestrzeni XVI – XVIII wieku i przetrwały do wieku XX. Dominacja szlacheckiego stylu życia, słaby rozwój miast i przenoszenie do nich tradycyjnej kultury wiejskiej doprowadziły do ukształtowania się społeczeństwa o cechach szlachecko – chłopskiego systemu wartości. Występowały oczywiście pewne różnice środowiskowe, jednak zasadnicze cechy tradycyjnej religijności ludowej upowszechniły się w całym społeczeństwie polskim, zwłaszcza w okresie międzywojennym (por. Sroczyńska 2000: 253-270).
Charakterystyka religijności wiejskiej:
- względnie duży wpływ środowiska naturalnego;
- związek rytmu życia religijnego z kalendarzem prac rolnych;
- długie utrzymywanie się elementów magicznych w myśleniu i praktykach, silna wiara w cuda i objawienia prywatne;
- przewaga form zbiorowego uczestnictwa w praktykach religijnych nad indywidualnym;
- wielofunkcyjność parafii powodowana izolacją społeczną i przestrzenną wsi;
- silnie eksponowana rola tradycji i znaczenie rodziny oraz sąsiedztwa jako składników środowiska socjalizującego;
- rozbudowany kult świętych – obrońców przed siłami natury;
- rozbudowany kult maryjny;
- sensualizm, wyrażający się między innymi w niesymbolicznym traktowaniu przedmiotów kultu;
- zapotrzebowanie na charyzmatycznych przywódców i eksponowanie roli księży;
- opór przeciw innowacjom (por. Potocki 2005: 161-180).
W Polsce religijność ludowa charakteryzuje się przede wszystkim akcentowaniem uczuciowo – przeżyciowej strony religii (przywiązaniem do wiary ojców), przewagą rytualizmu, słabym związkiem religijności z moralnością życia codziennego, a także silną więzią katolików z duchowieństwem i parafią. Na skutek głębokich przekształceń społeczno-kulturowych i ustrojowych w powojennej Polsce (1945, 1989) rozluźniły się tradycyjne więzi ze wspólnotą i uaktywniły czynniki utrudniające uzyskanie spójnej tożsamości przez człowieka wierzącego, chodzi m. in. o selektywność, człowiek zaczyna wybierać. Występuje także religijność o charakterze pozakościelnym. W sensie praktyk religijnych jednorazowych (chrzest, bierzmowanie, ślub, pogrzeb) nie obserwuje się tendencji spadkowych. Natomiast praktyki religijne powtarzane (msza w niedzielę, spowiedź i komunia) realizowane są w mniejszym stopniu. Najmniej stabilne i powszechne są praktyki nadobowiązkowe (pobożne). Ważną rolę w życiu religijnym odgrywają pielgrzymki, które mają w naszym kraju długoletnią tradycję (ośrodków poświęconych Matce Bożej jest 249, innym świętym – 55, a Jezusowi Chrystusowi – 28). Ich idea odżyła w latach osiemdziesiątych do czego przyczynił się pontyfikat Jana Pawła II. Dużą popularnością cieszą się także praktyki prywatne (por. Sroczyńska 2000: 253-270).
Bibliografia
- Potocki, A. 2005. Religijność ludowa – wielość wymiarów. W: Kultury religijne. Perspektywy socjologiczne. A. Wojtowicz (red.). Warszawa – Tyczyn.
- Sroczyńska, M. 2000. Fenomen religijności ludowej w Polsce – ciągłość i przeobrażenia. W: Kościół i religijność Polaków 1945 – 1999. W. Zdaniewicz, T. Zembrzuski (red.). Warszawa.
