Jan Jakub Rousseau (Jean Jacques Rousseau) żył w latach 1712-1778. Był Szwajcarem z Genewy, pochodził z prostego ludu, samouk. Uciekł z terminu, przenosił się z miejsca na miejsce. Nie potrafił współżyć z innymi ze względu na chorobliwą podejrzliwość i egzaltację. Wniósł do filozofii XVIII w. nowe elementy, takie jak obronę praw natury i prawa uczucia, czy ideologię demokratyczną (por. Izdebski 1996: 137).
Najsłynniejszym dziełem Rousseau była Umowa społeczna (1762). Warto jeszcze wymienić m.in.: Rozprawę o pochodzeniu i podstawowych nierównościach między ludźmi (1755), Emil czyli o wychowaniu (1762), Uwagi o rządzie polskim (1771). W tym ostatnim przedstawił abstrakcyjne projekty reform ustrojowych i społecznych (por. tamże: 138).
Rousseau gloryfikuje stan natury, w którym ludziom obcy był konflikt. Nie znali oni dobra, ani zła, ponieważ nie było różnic. Jedyną nierównością jakiej doświadczali była ta o charakterze fizycznym. Potrzeba wartościowania pojawia się dopiero później, kiedy jednostki zaczynają się coraz bardziej różnić od siebie. Jest to proces nieuchronny, ponieważ w człowieku tkwi skłonność do rozwoju i doskonalenie się. Jednak narodziny społeczeństwa to narodziny nieszczęścia, które pojawiło się razem z własnością prywatną (por. Król 2001: 52-53).
Powrót do stanu natury nie jest możliwy, ale można starać się przywrócić w społeczeństwie te jego elementy, które sprawiały, że człowiek był szczęśliwy. O zasadach funkcjonowania społeczeństwa powinna decydować tożsama z dobrem ogółu wola zbiorowa (powszechna), powinna ona kreować prawa i wyłaniać suwerena. Wola zbiorowa znajduje swoje źródło w umowie społecznej, jest prawdziwą wolą każdego obywatela w przeciwieństwie do jego woli prywatnej. Umowa społeczna natomiast to zobowiązanie zaciągane przez każdego wobec wszystkich innych. Dla Rousseau podmiotem życia publicznego jest wspólnota, nie zaś jak dla Locke’a jednostka (por. tamże: 53).
Poglądy Rousseau oznaczały odejście od liberalnej koncepcji demokracji, miały wpływ na tradycje marksistowskie i anarchistyczne, a także na Nową Lewicę. Demokracja była dla niego środkiem, za pomocą którego ludzie mogą osiągnąć wolność. Obywatele są wolni tylko wtedy gdy biorą udział w kształtowaniu swojej wspólnoty. W Umowie społecznej dowodził: „lud angielski sądzi, że jest wolny, lecz myli się bardzo; jest wolny tylko podczas wyborów członków parlamentu; skoro tylko zostali oni wybrani, staje się niewolnikiem, staje się niczym. Użytek, jaki czyni z krótkich chwil wolności, wskazuje, że zasłużył na jej utratę” (cyt. za: Heywood 2008: 92).
Myśl Rousseau stała się podstawą ideologii radykalnego nurtu rewolucji francuskiej – jakobinów. Dyktatura jakobinów (1793-1794) odbiła się na ocenie twórczości Rousseau. Nie ponosił on odpowiedzialności za okrucieństwa rewolucji, jednak znaczna część frazeologii rewolucyjnej, lekceważenie idei demokracji parlamentarnej itp. mogły mieć swoje źródło w jego poglądach.
Teorie Rousseau przyczyniły się do ukształtowania współczesnej koncepcji demokracji partycypacyjnej. Myśliciele Nowej Lewicy wychwalają zalety społeczeństwa uczestniczącego, w którym każdy obywatel może się rozwijać poprzez uczestnictwo w decyzjach. Jego teorię poddano również krytyce za rozróżnienie woli prawdziwej i subiektywnej obywateli, co stwarzało możliwość do odgórnego definiowania woli powszechnej np. przez dyktatora. Dlatego Rousseau jest czasem postrzegany jako twórca demokracji totalitarnej (por. Heywood 2008: 93).
BIBLIOGRAFIA:
- Filipowicz, Stanisław. 2002. Historia myśli polityczno-prawnej. Gdańsk: Wydawnictwo ARCHE.
- Heywood, Andrew. 2008. Politologia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
- Izdebski, Hubert. 1996. Historia myśli politycznej i prawnej. Warszawa: Wydawnictwo C.H. Beck.
- Król, Marcin. 2001. Historia myśli politycznej. Gdańsk: Wydawnictwo ARCHE.
- Tatarkiewicz, Władysław. 2011. Historia filozofii. T. 2. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
){kind=link}