Socjologia – według rozporządzenia z dnia 8 sierpnia 2011 r. w sprawie obszarów wiedzy, dziedzin nauki i sztuki oraz dyscyplin naukowych i artystycznych socjologia to dyscyplina naukowa znajdująca się w dziedzinie nauk społecznych, w obszarze nauk społecznych.
Według rozporządzenia z dnia 8 sierpnia 2011 r. w obszarze nauk społecznych znajdują się:
- dziedzina nauk społecznych: nauki o bezpieczeństwie, nauki o obronności, nauki o mediach, nauki o polityce, nauki o polityce publicznej, nauki o poznaniu i komunikacji społecznej, pedagogika, psychologia, socjologia;
- dziedzina nauk ekonomicznych: ekonomia, finanse, nauki o zarządzaniu, towaroznawstwo;
- dziedzina nauk prawnych: nauki o administracji, prawo, prawo kanoniczne.
Mówi się, że socjologia to nowa nauka na bardzo stary temat, albo, że ma krótką historię, ale długą przeszłość. Termin „socjologia” pochodzi od łacińskiego socius (zbiorowość, społeczeństwo) i greckiego logos (nauka, mądrość). Po raz pierwszy użył go August Comte, uważany za ojca socjologii, w 1838 roku.
Najogólniej socjologia to nauka zajmująca się badaniem grup i społeczeństw ludzkich, a także interakcjami jakie zachodzą pomiędzy aktorami społecznymi. Bada w systematyczny sposób funkcjonowanie i zmianę społeczeństw. Zajmuje się współdziałaniem społecznym, czyli wpływem jaki wywierają wzajemnie na siebie jednostki, czy grupy społeczne.
Kształtuje się tutaj pewien dualizm między procesem a treścią:
- z jednej strony socjologia to studium społecznego współdziałania przy użyciu naukowej metody,
- z drugiej strony socjologia to zbiór wiedzy zdobyty na drodze naukowego studium ludzkiego współdziałania.
Niegdyś w Polsce utożsamiano socjologię z czymś w rodzaju filozofii społecznej lub filozofii historii. Takiemu ujmowaniu socjologii sprzeciwiał się Florian Znaniecki (1984: 137) podkreślając, że nie jest to nauka, która jedynie wysuwa uogólnienia z faktów już zgromadzonych przez historyków i etnografów, ale że jest to nauka empiryczna, korzystająca z własnych badań. „Tymczasem jest to dziś empiryczna i pozytywna nauka o faktach społecznych, czerpiąca materiał swój przeważnie z własnych badań nad życiem współczesnym i tylko pomocniczo posługująca się materiałami historycznymi i etnograficznymi. Zamiast dążyć do ogólnych syntez całej konkretnej rzeczywistości kulturalnej, w analitycznych monografiach stara się wydzielić z tej rzeczywistości pewne elementy i układy i wykryć prawa przyczynowe elementarnych procesów”.
Socjologia w takim ujęciu zajmuje się wartościami i czynnościami społecznymi. Wartością jest tutaj człowiek, osobnik lub zrzeszenie rozpatrywany jako przedmiot działania ludzkiego. Natomiast czynnościami społecznymi są czynności dążące do wywierania wpływu na ludzi, osobników lub zrzeszenia (tamże: 137-138).
Wybitny niemiecki socjolog Max Weber (2002: 6) definiował socjologię jako naukę „(…) która dzięki interpretacji dąży do zrozumienia działania społecznego i przez to do przyczynowego wyjaśnienia jego skutków i przebiegu”. Jednak nie każde działanie jest działaniem społecznym. Działanie społeczne to takie „(…) które wedle intencjonalnego sensu działającego lub działających odnosi się do zachowania i n n y c h ludzi i jest na nie zorientowane w swoim przebiegu”.
Socjologia, podobnie jak historia jest nauką empiryczną (sens działania jest nadawany przez działającego lub działających), która w odróżnieniu od nauk dogmatycznych (takich jak: prawo, etyka, logika, estetyka) nie stara się dotrzeć do jakiegoś obiektywnie „właściwego” czy „prawdziwego” sensu (por. tamże). Jednak w przeciwieństwie do historii, socjologia zajmuje się tworzeniem pojęcia typów i poszukuje generalnych reguł zjawisk, podczas gdy historia „(…) dąży do przyczynowej analizy i wykładni i n d y w i d u a l n y c h, doniosłych k u l t u r o w o, działań, tworów i osobistości” (tamże: 15). Socjologia jest nauką generalizującą, co powoduje że jej pojęcia są dość ubogie w treść w porównaniu z konkretnymi realiami historycznymi, ale za to bardziej jednoznaczne i umożliwiające klasyfikację danego zjawiska historycznego (tamże: 15-16).
Cechy socjologii:
- jest nauką wieloparadygmatyczną,
- jest nauką społeczną, a nie naturalną (fizyczną),
- bazuje na indukcji i uogólnieniach,
- jest nauką dla nauki, a nie nauką stosowaną,
- ma swój swoisty język,
- bada faktyczny stan rzeczy, a nie jak być powinno.
Formalne elementy socjologii jako nauki (Sztompka 2004: 20-21):
- metoda jaką zdobywa się wiedzę, a jest nią metoda naukowa, czyli socjologia odwołuje się do systematycznego, standardowego sposobu osiągania i uzasadniania tez prawdziwych. Ich „prawdziwość” miałaby być stwierdzona na drodze empirycznej. Metoda ta żąda powstrzymania się od ocen i wartościowania,
- język dyscypliny, na który składają się ostre, mierzalne pojęcia. Pojęcia te należy stosować w twierdzeniach o zależnościach pomiędzy faktami czy zjawiskami. Wielość twierdzeń jest zaś powiązane w systemy zwane teoriami naukowymi,
- wiedza socjologiczna ma służyć do odpowiedzi na kilka pytań:
- jak jest naprawdę (funkcja opisowa) – chodzi tutaj o podważanie mitów i złudzeń wiedzy potocznej; weryfikowanie faktów,
- dlaczego tak jest (funkcja wyjaśniająca) – odkrywanie przyczyn, mechanizmów zjawisk,
- jak będzie (funkcja prognostyczna) – wyprowadzać z praw naukowych spodziewane tendencje
- co robić, aby zmienić społeczeństwo (funkcja terapeutyczna) – rady należy kierować zarówno do polityków, jak i do zwykłych ludzi.
BIBLIOGRAFIA
- Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 8 sierpnia 2011 r. w sprawie obszarów wiedzy, dziedzin nauki i sztuki oraz dyscyplin naukowych i artystycznych. Dz.U. 2011 nr 179, poz. 1065.
- Sztompka, P. 2004. Socjologia. Kraków: Wydawnictwo Znak.
- Weber, M. 2002. Gospodarka i społeczeństwo. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
- Znaniecki, F. 1984. Społeczne role uczonych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
