Termin „subkultura” można definiować na wiele sposobów. Według M. Pęczaka subkultura to: „(…) względnie spójna grupa społeczna, pozostająca na marginesie dominujących w danym systemie tendencji życia społecznego, wyrażająca swoją odrębność poprzez zanegowanie lub podważanie utrwalonych i powszechnie akceptowanych wzorów kultury” (Pęczak 1992: 4). T. Sołtysiak zaś stwierdza, że subkultury są sposobem na egzystencję jednostki w przypadku utrudnień adaptacyjnych w różnych komponentach środowiska takich jak: rodzina, szkoła, pewna część rówieśników, społeczność sąsiedzka. Przez fakt przynależności do subkultury „(…) jednostka zyskuje aprobatę własnych działań i zachowań, jest akceptowana, pozyskuje zrozumienie wśród członków [grupy – autorka]” (Sołtysiak 1995: 17).
Według definicji N. Goodmana „(…) niemal każda grupa o odpowiedniej liczebności, która ma społeczne przekonania, wartości, normy i styl życia inne niż całe społeczeństwo, może być uznana za subkulturę” (Goodman 1997: 45). Innymi słowy „wzory subkulturowe nadają grupie wyraźną tożsamość i styl, co odróżnia ją od całości społeczeństwa, którego jest częścią” (tamże). Ważne są także odrębne sposoby porozumiewania się w ramach subkultur, zapewniające grupie poczucie tożsamości.
Źródła powstawania współczesnych subkultur można próbować znaleźć w pewnych aspektach koncepcji nowoczesności. Według Goodmana nowoczesność stanowią „wzory organizacji społecznej i życia społecznego związane z uprzemysłowieniem”, zaś postrzeganie świata przez pryzmat tradycji zastępuje racjonalność postępowania (tamże: 362),. Nowoczesność często jest wiązana z postępującym indywidualizmem i wielością wyborów, jakie występują we współczesnym świecie.
Indywidualizm ma wiele wymiarów, jednak tutaj najbardziej interesujące jest pojmowanie go jako uwolnienia, emancypacji od tradycyjnych zależności, przede wszystkim zaś od więzi charakterystycznych dla grup pierwotnych. Można, zatem mówić o emancypacji rodzinnej, społecznej, ekonomicznej, geograficznej, kulturowej i moralnej (por. Bokszański 2007: 77):
- Emancypacja rodzinna oznacza, że ludzie nie są związani przez całe życie ze swoimi rodzinami i krewnymi, nie czują się częścią łańcucha pokoleń, co łączy się także z porzuceniem tradycji.
- Emancypacja społeczna oznacza, że ludzie są mobilni społecznie, liczy się status osiągnięty własnym działaniem, a nie przez urodzenie.
- Emancypacja ekonomiczna oznacza, że sposób zarobkowania nie zależy od urodzenia, lecz dominuje przekonanie, że należy szukać swojej własnej sfery aktywności.
- Emancypacja geograficzna charakteryzuje się słabnącymi więzami z terytorium i z rosnącą mobilnością przestrzenną.
- Emancypacja kulturowa oznacza, iż ludzie nie są związani z instytucjonalnie przekazywanymi wartościami, są oni niezależni w tworzeniu własnych opinii i światopoglądów.
- Emancypacja moralna oznacza, że jednostki nie są już zobowiązane do świadczeń wobec określonych osób i grup. Dlatego też nie mogą spodziewać się wsparcia i ochrony ze strony innych ludzi.
Jednak jak stwierdza Giddens, człowiek poprzez to „uwolnienie” stracił tradycyjne drogowskazy wskazujące mu, kim być, jak żyć i co robić, czyli mówiąc najogólniej wyznaczniki jego tożsamości. Tożsamość zaznacza naszą odrębność względem innych, a także dotyczy cech, jakie jednostce przypisują inni ludzie. Procesy urbanizacji, industrializacji i załamanie wcześniej istniejących formacji społecznych osłabiło siłę oddziaływania dziedziczonych reguł i konwencji. Przez wzrost społecznej, ekonomicznej i geograficznej ruchliwości jednostek, ludzie uwolnili się od względnie homogenicznych społeczności, w których dziedziczone wzory kultury przechodziły z pokolenia na pokolenie (Giddens 2004: 52-52).
Dzisiejszy świat oferuje współczesnemu człowiekowi niespotykany zasób możliwości konstruowania siebie i własnej tożsamości. Jednak przy całej tej różnorodności nie daje mu wskazówek, jakiego należy dokonać wyboru. Tymczasem współczesny człowiek nie tyle może, co musi dokonywać wyborów. Jest to związane z samą istotą nowoczesnego porządku, w którym każda czynność jest jedną z wielu możliwych. Środowiska, w których toczy się życie są bardziej zróżnicowane i podzielone niż niegdyś. Nie można ufać żadnym autorytetom, bowiem autorytety te ciągle się zmieniają, zaś eksperci nie są w stanie wykreować jednej, spójnej wizji rzeczywistości. Ponadto środki masowego przekazu ukazują wiele różnorodnych środowisk i stylów życia, o których istnieniu człowiek prawdopodobnie nigdy by się nie dowiedział bez ich udziału, a także napędzają tę różnorodność (Giddens 2001: 112-118).
Zgodnie z przedstawionymi wyżej założeniami człowiek tworzy swoją tożsamość i styl życia poprzez podejmowanie codziennych, mniej lub bardziej doniosłych decyzji. Jest to szczególnie ważne dla młodego, jeszcze nie ukształtowanego człowieka, który zyskuje nieskrępowaną możliwość tworzenia samego siebie. Uwolniony od zależności tradycyjnych, które determinowały niegdyś postępowanie i całe życie, sam musi dokonać wyboru spośród niezliczonej ilości opcji, nie licząc na wsparcie rodziny, grupy sąsiedzkiej, czy szkoły. Jednak wydaje się, że to uwolnienie zmusza go do szukania wsparcia tam gdzie jeszcze może zostać zrozumiany, chodzi mianowicie o środowisko jego rówieśników, stojących przed takimi jak on sam problemami. Według C. Oyster, a także innych badaczy, człowiek jest istotą potrzebującą wsparcia i opieki ze strony innych ludzi, a także musi doświadczać poczucia przynależności. Ważny jest także dla niego kontakt z innymi w celu wymiany informacji i doświadczeń, a także po to, aby móc określić samego siebie. Ludzie chętniej wchodzą we wzajemne relacje z ludźmi stojącymi przed takimi samymi jak oni sami wyzwaniami, z ludźmi, którzy są do nich podobni (Oyster 2002: 56-65).
Młody człowiek może, więc zaspokajać swoje podstawowe potrzeby opieki, wsparcia, przynależności i informacji w kręgu rówieśniczym. To właśnie rówieśnicy pomagają mu dokonywać codziennych wyborów, decydujących o jego poczuciu tożsamości. Jednak to stwierdzenie nie pozwala jeszcze w pełni wyjaśnić, dlaczego powstają subkultury młodzieżowe. Pomóc w tym może teza Z. Bokszańskiego mówiąca, że różnorodność współczesnego świata pociąga za sobą chęć wyróżnienia się, zaznaczenia własnej odrębności (Bokszański 2007: 85).
Młody człowiek pragnie wyeksponować swoją własną wyjątkowość. Musi w tym celu znaleźć sposób na wyróżnienie się spośród tłumu. Poprzez uczestnictwo w subkulturze może on zamanifestować swoją odrębność, na przykład poprzez wygląd, ubiór, styl spędzania wolnego czasu, język, system wartości charakterystyczny dla danej subkultury. Zakomunikować światu, że nie zgadza się z obowiązującymi normami, że ma swoją własną wizję rzeczywistości, że nie jest taki sam jak inni. Jest to sposób na prezentowanie siebie. Dzięki uczestnictwu w subkulturze zyskuje on środki symboliczne pomagające ukazać mu ową niepowtarzalność. Przekazuje on ludziom z zewnątrz informację o swojej odrębności, pozostając jednak cały czas częścią grupy, zapewniającej mu wsparcie, a także pewną legitymizację jego zachowań.
Podsumowując należy podkreślić, że analizie zostały poddane tylko niektóre z aspektów nowoczesności i jej wpływu na powstawanie współczesnych subkultur młodzieżowych. Autorka uznała za zasadne skupienie się na dwóch powiązanych ze sobą wymiarach, pierwszym z nich jest uwolnienie od tradycyjnych więzów, co z kolei powoduje m. in. poczucie zagubienia i poszukiwanie rekompensaty utraconych więzi w środowisku rówieśniczym. Drugim wymiarem jest różnorodność wyborów występująca we współczesnym świecie, a co za tym idzie chęć wyróżnienia się. Uczestnictwo młodych ludzi we współczesnych subkulturach młodzieżowych może stanowić odpowiedź na tak pojmowaną nowoczesność. Jednostka należąc do nich zyskuje grupę wsparcia, która pomaga jej dokonywać wyborów we współczesnym świecie i kształtować tożsamość, a także znajduje sposób, na wyeksponowanie własnej wyjątkowości, odróżnienie się, zaakcentowanie swojej odrębności względem reszty społeczeństwa.
BIBLIOGRAFIA
- Bokszański, Z. 2007. Indywidualizm a zmiana społeczna. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
- Giddens, A. 2001. Nowoczesność i tożsamość: „ja” i społeczeństwo w epoce późnej nowoczesności. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN..
- Giddens, A. 2004. Socjologia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
- Goodman, N. 1997. Wstęp do socjologii. Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka.
- Muggleton, D. 2004. Wewnątrz subkultury: ponowoczesne znaczenie stylu. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
- Oyster, C. K. 2002. Grupy. Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka.
- Pęczak, M. 1992. Mały słownik subkultur młodzieżowych. Warszawa: Wydawnictwo Semper.
- Sołtysiak, T. 1995. Uwarunkowania środowiskowe i determinanty subiektywne uczestnictwa nieletnich w podkulturach. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uczelniane WSP w Bydgoszczy.
