Od czasów, kiedy człowiek zaczął świadomie posługiwać się mową i pismem, jednym z jego nadrzędnych celów było poznanie samego siebie. Z jednej strony wydaje nam się, że jesteśmy stworzeniami prostymi, ale z drugiej, jeśli głębiej się zastanowić, okazuje się, że na tym świecie nic nie jest bardziej skomplikowane niż człowiek. „Od zwierząt do bogów”, bo tak brzmi jedna z najciekawszych książek ostatnich lat, całkowicie mnie zachwyciła. Trudno stwierdzić, co jest lepsze, czy jej prostota czy złożoność…
Izraelski historyk Harari z pewnością musi być człowiekiem nieszablonowym, bo nikt inny nie byłby w stanie stworzyć tak kompletnego, interesującego i zarazem rzetelnego dzieła. Sięgając po książkę ma się wrażenie, że będzie to kolejna historyjka w stylu: „4,7 mld lat temu chodziła po świecie małpka”, ale wcale tak nie jest. Dostajemy coś całkiem innego, treść, która sprawia, że przestajemy się czuć jak nastolatki w szkolnej ławie, a otwierają się przed nami całkiem nowe horyzonty.
Wraz z autorem przenosimy się chronologicznie po wszystkich epokach dziejowych i właściwie tylko ten fakt łączy książkę z innymi, podobnymi do niej pozycjami. Właściwie w tym miejscu trudno jest zarzucić Harariemu szablonowość, raczej nie wyobrażam sobie, że ludzkie dzieje mogły być przedstawione w inny sposób. W czasie lektury dochodzimy do 3 bardzo istotnych dat, a właściwie okresów, wśród których znajdują się:
– rewolucja poznawcza, która miała miejsce 70 tys. lat temu
– rewolucja rolnicza sprzed 12 tys. lat
– rewolucja naukowa, mająca miejsce ok. 500 lat temu
Te trzy „rewolucje” to istne kroki milowe, który pozwoliły człowiekowi ukierunkować swój rozwój i wyznaczać nowe cele. Kiedy już przejrzał on na oczy, zrozumiał swoje istnienie i prawa rządzące światem, zaczął go dla siebie podporządkowywać. Kiedy za sprawą rolnictwa to podporządkowanie przynosiło efekty, człowiek poszukiwał nowych rozwiązań i to pozwoliło mu wejść na całkiem nowy poziom ewolucji. Naznaczył się wiedzą i doświadczeniem, które do dziś dnia rozwija.
Poglądy autora są bardzo śmiałe, szczególnie ten, który mówi o wpływie rolnictwa na przebieg ludzkiego życia. Podważona zostaje pierwotna myśl, jakoby to ludzkie działania miały wpływ na uprawy, które umożliwiły nasz rozwój. Profesor Harari stosuje ambitny wybieg twierdząc, że to najbardziej podstawowe rośliny uprawne zdecydowały o tym, jak człowiek będzie żył. Jeżeli przyjrzeć się temu dokładniej, możemy zauważyć, że ten pogląd jest jak najbardziej słuszny, bowiem to nie człowiek „uwiązał” pszenicę czy ziemniaki na swojej ziemi, to one jego „uwiązały”.
Książka jest niebanalna, prosta, inteligentna i nad wyraz mądra. Ta mądrość bije z każdej strony, z każdego rozdziału i podtytułu. To prawdziwa wiedza zebrana w jednym miejscu i przekazana w taki sposób, że człowiek nie ma wątpliwości, co stało się zanim ze zwierzęcia ewoluował w tytułowego boga.
O dziwo publikacja ta zahacza nawet o aspekt boskości i to nie w tym tytułowym ujęciu. Przedstawiony zostaje nam wpływ, jaki na rozwój człowieka miały wierzenia religijne i rozgraniczenie, które z nich polepszyły naszą pozycję, a które wręcz przeciwnie, przyczyniały się do naszego upadku. Zaczynamy coraz lepiej rozumieć jak doszło do tego, że spośród sześciu żyjących na naszej planecie gatunków to właśnie Homo sapiens ewoluował do rangi władcy świata. A reszta? Co z pozostałymi pięcioma gatunkami? Co z naszym życiem, budową naszych ciał i ich funkcjonowaniem?
Na te i wiele innych pytań odpowiedź znajdziemy właśnie w książce „Od zwierząt do bogów”. Po lekturze zapewne już nic nie będzie takie samo, popularnonaukowe dzieło Harariego nijak się ma do schematów, które narzuciła nam dotychczasowa wiedza, ale może właśnie dlatego jest takie szczególne. Przecież to, co nieznane, kusi najbardziej a człowiek od wieków poszukiwał odpowiedzi na pytanie jak doszło do tego, że jest w tym miejscu, w którym jest.
Tysiące lat przemian, prób i błędów sprawiły, że nierozumne zwierzęta opanowały planetę i uczyniły się jej jedynymi władcami. Brzmi nieprawdopodobnie? Nie, to po prostu życie, które zawsze dążyć będzie do ekspansji.
Dot. Od zwierząt do bogów, Yuval Noah Harari, Wydawnictwo PWN, 2014 r.
