Większość mieszkańców Ghany stanowią dziś chrześcijanie, a praktykowane przez nich obrzędy religijne odbijają specyfikę afrykańskiego kontynentu. Pokazują to badania terenowe prowadzone w tym kraju przez antropolog z UJ, dr Annę Niedźwiedź. „Dla Ghańczyków roztańczony pogrzeb lub msza przy wtórze bębnów to oczywistość” – zaznacza badaczka.
Krakowska uczona spędziła w Ghanie w sumie 9 miesięcy, realizując w latach 2009-2013 projekt naukowy dotyczący tamtejszej społeczności katolików. Plonem pierwszego etapu badań będzie publikacja, nad którą pracuje właśnie dr Niedźwiedź: „Religia przeżywana. Katolicyzm i jego konteksty we współczesnej Ghanie”.
Autorka, specjalistka od antropologii religii, pragnie ukazać zmiany w dziedzinie wierzeń w powiązaniu z gwałtownymi przemianami społecznymi zachodzącymi w całym regionie Afryki Zachodniej.
Dr Niedźwiedź najbardziej interesuje to, jak wygląda codzienne życie Ghańczyków i w jaki sposób jest ono kształtowane przez religię. „Równocześnie próbuję ukazać, jak w indywidualnych biografiach oraz codziennym doświadczeniach ludzi odbijają się niezwykle intensywne przemiany i procesy globalne, w których uczestniczą dziś społeczeństwa afrykańskie” – zauważa.
Podstawową metodą badawczą, której używała, była tzw. obserwacja uczestnicząca, a więc życie na co dzień pośród mieszkańców badanej miejscowości w Ghanie. Pozwoliło to – jak określa dr Niedźwiedź – na „zanurzenie się” etnografa w lokalnej kulturze.
Badaczka wspomina, że już podczas pierwszego pobytu w tym kraju została poproszona o dołączenie do tańców odprawianych na pogrzebie, co wprawiło ją początkowo w zakłopotanie. „Nie mogłam pojąć, dlaczego ludzie śmieją się i tańczą w czasie ceremonii pogrzebowej. Dopiero z upływem czasu przybliżyłam się do zrozumienia, czym mogą być niezwykłe, huczne i szalone ghańskie pogrzeby i jaka wielka mądrość skrywa się pod ich wielodniową oprawą” – dodaje Niedźwiedź.
Ogólnie rzecz biorąc – podkreśla badaczka – dla religijności Ghańczyków charakterystyczne jest łączenie tradycyjnych afrykańskich symboli, wierzeń i rytuałów z dogmatami chrześcijańskimi.
„W okolicy, w której prowadzę badania wielu starszych ludzi słabo albo w ogóle nie czyta. Dlatego tekstu Biblii uczą się na pamięć i głośno recytują wybrane frazy. Bardzo ważnym językiem jest ciało. Stąd znaczenie gestów, tańca i dźwięku w ceremoniach religijnych” – tłumaczy dr Niedźwiedź. Dodaje, że typowa niedzielna msza w Ghanie trwa trzy godziny. Dzieje się tak, gdyż słowa odprawiającego nabożeństwo księdza lub osoby świeckiej, przerywane są często tańcem, muzyką czy biciem bębnów. Niektórzy uczestnicy modlitw wyglądają wtedy, jakby wpadali w trans.
Dominujące w Ghanie chrześcijaństwo (jego wyznawcy stanowią w sumie ponad 60 procent populacji) jest bardzo zróżnicowane: oprócz katolików i protestantów, obecne są prężnie rozwijające się Kościoły pentakostalne (potoczne zwane „zielonoświątkowymi”) i spirytualistyczne.
Choć dr Niedźwiedź skupiła się na badaniu ghańskich katolików, to wiele czasu spędziła też na rozmowach z przedstawicielami innych Kościołów oraz innych wyznań. Uczestniczyła także w ich obrzędach i ceremoniach. W północnej części Ghany przeważają muzułmanie. W całym kraju żywa jest tzw. religia tradycyjna, skupiona wokół lokalnie działających kapłanów i kapłanek.
Jak wspomina antropolog, aby doprowadzić do końca swój projekt badawczy w Ghanie, musiała pokonać liczne przeciwności losu. „Gdy byłam tam pierwszy raz i nie rozumiałam zasad lokalnej kultury, zatrzymano mnie za przekroczenie progu sanktuarium 'zabronionego’ dla kobiet i obcych – musiałam się wykupić sporą kwotą pieniędzy. W czasie badań daje się też często we znaki trudny klimat, odmienna dieta oraz po prostu fizyczne zmęczenie” – opowiada PAP badaczka.
Teraz planuje kontynuację dotychczasowych badań. Zamierza skoncentrować się tym razem na pokazaniu pozycji kobiet i ludzi młodych we współczesnym ghańskim katolicyzmie.
***
Część projektu badawczego dr Niedźwiedź w Ghanie w latach 2010-2012 finansowana była z grantu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego i Narodowego Centrum Nauki.
